ଚିତ୍ରପଟ

ଉତ୍କଳଭାରତୀ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ

ସୂଚୀପତ୍ର

ପ୍ରଥମ ପଟ

କାହୁଁ କହ, ମର୍ତ୍ତ୍ୟପ୍ରାଣେ ଧର୍ମର ପିପାସା ଜାଗିଲା; ବିକଳପ୍ରାଣେ ଖୋଜିବୁଲେ ସେହି ଧର୍ମନୀର କେଉଁ ସରେଃ ବୃଥା ମରୀଚିକା ଭୁଲାଏ ବିଭ୍ରାନ୍ତ ପାନ୍ଥେ ଘୋର ମରୁଦେଶେ ।

ବଜାର ଦାଣ୍ଡ ସାମନାକୁ ଘରଟା କୁଡ଼ିଆ ନୁହେଁ, ଚାଳିଆ ନୁହେଁ, କଫଲା ନୁହେଁ, କୋଠା ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ଘରଟା ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀୟ ଲୋକର ବାସେ ପଯୋଗୀ । ସେକାଳିଆ ମରହଟ୍ଟୀ ଫେସନର ଘର । ଅବଶ୍ୟ ଆମର ପାଠକ ପାଠିକ ଙ୍କର ମନୋମତ ନୋହିପାରେ; କିନ୍ତୁ ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ନାଚାର । ଘରଟିର ସାମନାରେ ପିଣ୍ଡା । ଉଚ୍ଚ ମାଟି ପିଣ୍ଡା । ଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ହଠାତ୍ ପ୍ରବେଶ କଲାମାତ୍ରେ ଦର୍ଶକ ଏଣେ ଗୋବର, ତେଣେ ଗୋରୁମୂତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ପାଇବେ । ଗୃହର ସମ୍ମୁଖ ବଖରାଟି ଗୁହାଳ । ଗୁହାଳରେ ଗୁହାଳେ ଗୋରୁ । ଦୁଇହଳ ବଳଦ, ଚାରିଟା ଗାଈ, ଦୁଗ୍‌ଧବତୀ କାମଧେନୁ ଏବଂ ତାଙ୍କର ବଂଶଧର-ମାନେ; ପୁତ୍ର କନ୍ୟା, ନାତି, ନାତୁଣୀ ଇତ୍ୟାଦି । କାହାର ନାମ ମଙ୍ଗୁଳିୟା, କାହାର ନାମ ସଁବାରିଆ, କାହାର ନାମ ଗୁରୁବାରିଆ ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି । ତା’ ପଛକୁ ବାସଉପଯୋଗୀ ଗୃହ, ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ । ବେଶ୍ ବିସ୍ତୃତ । ଏକଦିଗରେ କୂପ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦିଗରେ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ବୃକ୍ଷଲତାରାଜି । କୂପର ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ସୁନ୍ଦର ସୁନ୍ଦର ପୁଷ୍ପବୃକ୍ଷ ସୁଶୋଭିତ । ଏଠି ଦଉଡ଼ିଟା, ସେଠି ମାଠିଆଟା - ଏହିପରି ଛିନିଛତ୍ର ହୋଇ ପଡ଼ିଥାଏ । ଗୃହଟିରେ ଦୀନା ପାଟରାର ବାସ । ତା’ର ଜାତି ପାଟରା, ବ୍ୟବସାୟ ମଧ୍ୟ ତାହା । ସେ ବେଶ୍ ଚଳେ । ଲୋକଟି ନିରୀହ । କାହାକୁ ପଦେ ତୁଟି କହିବାର କେହି କେବେ ଶୁଣିନାହିଁ । ସରଳ, ଭଦ୍ର ଏବଂ ବିନୟୀ । ଗ୍ରାମର ଲୋକେ ତା’କୁ ବେଶ୍ ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ଦୀନାକୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ବାବୁ ପଦବାଚ୍ୟ କରି ନ ପାରୁ; କିନ୍ତୁ ଏକ ହିସାବରେ ସେ ବାବୁ । କଥାରେ ଲୋକେ କୁହନ୍ତି ଯାହାର ନାହିଁ ଚାଷ, ତାହାର ନାହିଁ ବାସ । ଦୀନାର ଚାଷଜମି ପ୍ରାୟ ବାରମାଣ ଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ଆପଣା ଅନ୍ନ ଆପେ ଭୁଞ୍ଜ ସେ ଘରେ ପୁତ୍ରକଳତ୍ର ସହିତ

ସୁଖରେ ଥାଏ । ଦୀନାର ସ୍ତ୍ରୀର ନାମ ଗେହ୍ଲେଇ । ସେକାଳର ପାଟରାଣୀ । ସେଥିପାଇଁ ତାହାର ନାମକରଣ ସମୟରେ କିଛି ବିଚାର ବିଧି ଇତ୍ୟାଦିର ଯୋଗାଡ଼ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ସାହିତ୍ୟ ଏବଂ ସଭ୍ୟତାର ଏ ନାମ ରୁଚି ବିରୁଦ୍ଧ ହେବ କି ନାହିଁ, କେହି ଭାବିବାକୁ ଅବସର ପାଇ ନ ଥିଲା । ଯଦିଚ ପାଟରାଣୀ ପରି ତାହାର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କିରୀଟ ନ ଥିଲା; ତଥାପି ତାହାର ‘ସୁନୀଚ’ ଶାନ୍ତି-କୁଟୀରର ସେ ପାଟରାଣୀ । ଗଣ୍ଡେଇ, କଉଶୁଲୀ ସଖୀଦ୍ୱୟ, ପୁତ୍ର ନାଥିଆ ଓ ଭୋବନା ଏବଂ କନ୍ୟା ଏକୋଇର ବଳା ଗେଲବସର ଲଖୀ ସହିତ ଗେହ୍ଲେଇ ପାଟରାଣୀ ଢେର୍ ସୁଖରେ ବାସକରୁଥିଲା ବୋଲି ଆମ୍ଭେମାନେ ବିଶ୍ୱସ୍ତସୂତ୍ରରୁ ଅବଗତ ହୋଇଅଛୁ ।

ଗେହ୍ଲେଇର ବାଡ଼ି ବଗିଚା ବେଶ୍ । ଫଳ-ପନିପରିବା ପାଇଁ ନିତି ହାଟକୁ ତାମ୍ରମୁଦ୍ରା ପ୍ରେରଣର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥିଲା । ଯଥାକାଳେ ଆମ୍ୱଟି, କଦଳୀଟି, ପଣସଟି ଛାଡ଼ି, ପିଢ଼ାରେ କଖାରୁ, ଭାଡ଼ିରେ କାକୁଡ଼ି, ପଟାଳିରେ ଶାଗ, ରନ୍ଧାଘର ସାମନାକୁ ବାଇଗଣ, ଲଙ୍କା ଇତ୍ୟାଦିର ଆମଦାନି ସମୟଗତ ଏବଂ ମନୋମତ ହେଉଥିଲା ।

ଦୀନାର ପରିବାରରେ ଏମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ବୁଦ୍ଧା ପିଉସୀ ମଣି ଏବଂ ବୃଦ୍ଧ ହଳିଆଟିଏ । ବାହାରେ ଥାଏ, ଘରର ପାଞ୍ଚ ପାଇଟି କରେ, ଦଶକୋଶ କହିଲେ ଦଉଡ଼ିଯାଏ । ମଧ୍ୟବୟସ, ବଡ଼ ବିଶ୍ୱସ୍ତ । ନାମ ଲଇକ୍ଷଣା ।

ଆଜିକାଲିକାର ଦିନ ନୁହେଁ, ସେକାଳର କଥା । ସେତେବେଳେ ଦେଶରେ ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରସାର ଅଳ୍ପ ଥିଲା । ସ୍କୁଲ କଲେଜର ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ତଥୈବଚ । ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ବିଦେଶୀୟ ଭାଷା ଶିକ୍ଷାର ସ୍ପୃହା ମଧ୍ୟ ଅଳ୍ପ ଥିଲା । ସଂସାର ଅଳ୍ପ ବ୍ୟୟରେ ଏବଂ ସୁଖସ୍ୱଚ୍ଛଳରେ ନିର୍ବାହିତ ହେଉଥିଲା । ଯେ ପାଞ୍ଚଟଙ୍କା ପାଉଥିଲା, ସେ ବଡ଼ ବାବୁ ବୋଲାଉଥିଲା । ମାଇନର୍ ପଛେ ଖଣ୍ଡେ ପାଶ୍ ନଥିବ, ଅଥଚ ତରିଘରେ ଧାନ ଅମାର - ତା’ର ଗୃହିଣୀ ହସ୍ତରେ ରୂପା କାମ, ଭୁଜାମୁଢ଼ି ଗଣ୍ଡାକ ପ୍ରଧାନ ଜଳଖିଆ । ପାଉଁରୁଟି କେକ୍ ଇତ୍ୟାଦିର ସ୍ୱପ୍ନ ପ୍ରାୟ କେହି ଦେଖି ନ ଥିଲେ, କୋଟ୍‌ପ୍ୟାଣ୍ଟ୍ ପିନ୍ଧା ତ ଦୂରର କଥା । କାନ୍ଧରେ ଗାମୁଛା, ଗୋଡ଼ରେ କଠଉ, ମରହଟ୍ଟୀ ଧୋତି ଚାଦର ।

ଦୀନାର ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର ନାଥିଆ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ବଡ଼ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ଚତୁର, କର୍ମକୁଶଳ; ଅଥଚ ଶାନ୍ତ-ସ୍ୱଭାବବିଶିଷ୍ଟ ବୋଲି ଗ୍ରାମରେ ଲୋକମାନେ ଆଦର କରୁଥିଲେ । ରୂପରେ କାର୍ତ୍ତିକ ନ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଶ୍ରୀସମ୍ପନ୍ନ ଏବଂ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲବଦନ । ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ବୟସରେ ତାହାର ପିତା ତାହାର ସ୍ୱଳ୍ପ ଓଡ଼ିଶା ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଗ୍ରାମର ଅବଧାନ ଶ୍ରୀ କହ୍ନେଇ ନାହାକଙ୍କର ଶ୍ରୀଚରଣ ତଳେ ପୁତ୍ରକୁ ସମର୍ପଣ କଲେ । କହ୍ନେଇ ନାହାକ ରୁକ୍ଷପ୍ରକୃତି; ଅଥଚ ବିଚକ୍ଷଣ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଦୋଷ କୁହ, ଗୁଣ କୁହ ସମୟଗତ ସେରେ ଚାଉଳ, କଦଳୀଟିଏ, ବାଇଗଣଟିଏ, ପଇସା ଦି’ଗଣ୍ଡା ଇତ୍ୟାଦି କହ୍ନେଇଙ୍କର ସିଧା ଦକ୍ଷିଣା ଦେଲେ ବୃଦ୍ଧ ତାଙ୍କର ଅଶୀର୍ବାଦ ଭଣ୍ଡାର ମୁକ୍ତ ରଖିବାରେ କେଭେ ତ୍ରୁଟି କରୁ ନ ଥିଲେ । ତାହାଙ୍କର ପ୍ରଧାନଗୁଣ, ସେ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଏବଂ ବିଦ୍ୟାନୁରାଗୀ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ବଡ଼ ସ୍ନେହ କରୁଥିଲେ ।

ନାଥିଆର ସୌଭାଗ୍ୟ ଅବଧାନଙ୍କର ଦୁଇ ଗୁଣର ସାର୍ଥକତା ସେ କରି ପାରୁଥିଲା । ଗେହ୍ଲେଇ ମଧ୍ୟ ସମୟଗତ ପୁତ୍ରଦ୍ୱୟର ଗୁରୁଦେବଙ୍କ ପାଇଁ ଫଳ ପୁଷ୍ପ-ସମ୍ଭାର ସାଜି ରଖୁଥିଲା । ଲାଭ ମଧ୍ୟରେ ନିଜର ଭାଗ୍ୟ-ଗଣନାଟି ମଧ୍ୟ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ନିର୍ବାହିତ ହେଉଥିଲା । କ୍ରମେ କ୍ରମେ କହ୍ନେଇ ନାଥିଆର ବିଦ୍ୟାବୁଦ୍ଧିର ପରିଚୟ ପାଇବାକୁ ଲାଗିଲେ । ତାହାଙ୍କର ମନ ସ୍ୱତଃ ତାହା-ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ତିନିବର୍ଷ ତାହାଙ୍କ ନିକଟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ନାଥିଆ ଓଡ଼ିଆ ଏବଂ ଅର୍ଥ-ଶାସ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ଉଠିଲାଣି । ଅବଧାନଙ୍କର ମୁଖରେ ପ୍ରଶଂସାର ସୀମା ନାହିଁ । ଦୀନା ଏବଂ ଗେହ୍ଲେଇ ଶୁଣି ଶୁଣି ଆନନ୍ଦରେ ପୂରି ଉଠୁଥାନ୍ତି ।

ଅବଧାନଙ୍କର ମତ ହେଲା - ଏପରି ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁତ୍ରକୁ କଟକ ପ୍ରେରଣ କରି ଶିକ୍ଷା ଦେଲେ ଭଲ ହୁଅନ୍ତା । ଦୀନାର ମଧ୍ୟ ସେଥିରେ ଆପତ୍ତି ଦେଖାଗଲା ନାହିଁ । ଗେହ୍ଲେଇ ପ୍ରଥମେ ଅନେକ କନ୍ଦାକଟା କଲା; କିନ୍ତୁ ସ୍ୱାମୀର ଇଚ୍ଛା ନାସ୍ତି କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ତହୁଁ ନବମ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ନାଥିଆ ନିଜର ମାତୁଳ ଗୌରାଙ୍ଗ ପାତ୍ର ନିକଟକୁ ପ୍ରେରିତ ହେଲା ।

ସେତେବେଳେ ମିଶନାରୀମାନେ ଆସି ଅନାଥାଶ୍ରମ ସ୍କୁଲ ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥାପନ କଲେଣି । ଗେହ୍ଲେଇର ନାନାଦି ଆପତ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱେ ଦୀନା ସ୍ୱପୁତ୍ରକୁ ‘ମିଶନ୍ ସ୍କୁଲରେ’ ଛାତ୍ରରୂପେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଇ ଦେଇ ଆସିଲା । ଗେହ୍ଲେଇ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଅସ୍ଥିର । କାଳେ ତାହାର ପୁଅ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାନ୍ ହୋଇଯିବ । କିନ୍ତୁ ଦୀନା ଭାବିଲା ତାର ପୁତ୍ର ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ିବ । ବାବୁ ହେବ । ଶହେ ଲୋକ ତାକୁ ଓଳଗି ହେବେ । ହାୟ ରେ ଦୀନା, ତୋର ଆଶାର ଆକାଶକୁସୁମ ଫୁଟିବ ଟିକି ? କାଠଯୋଡ଼ୀ ନଦୀକୂଳରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଅନେକ ଲୋକ ସାନ୍ଧ୍ୟସମୀର ସେବନାର୍ଥେ ଆସିଥାନ୍ତି । ନାନାପ୍ରକାରର ଲୋକ ଆସନ୍ତି । ବାଳକ, ଯୁବକ, ବୁଦ୍ଧ, ବାବୁ, କୁଲି ଓ ବେହେରା ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି । ଆଜି ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ କାଠଯୋଡୀ କୂଳରେ ପ୍ରସ୍ତରାସନରେ ବସି ଦୁଇଜଣ ଯୁବକ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁଛନ୍ତି । ଯୁବକଦ୍ୱୟ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ଶ୍ୟାମଳକାୟ, ବେଶ୍ ସୁଶ୍ରୀ । ବୟସ ଅନ୍ୟୂନ ସତର ହେବ । ଅପର- ଜଣକ କୃଷ୍ଣକାୟ । ଅବଶ୍ୟ ହାଣ୍ଡିକଳା ନୁହେଁ, ଦେଖିବାକୁ ମଧ୍ୟ ମନ୍ଦ ନୁହେଁ । ମୁଖଟି ତେଜପ୍ରଭାବାନ୍ୱିତ । ତାହାର ବୟସ ପ୍ରାୟ ବିଂଶତିର ସୀମା ପାର ହେବାକୁ ବସିଲାଣି ବୋଲି ବୋଧ ହେଉଥିଲା । ଯୁବକଦ୍ୱୟ ଏକାନ୍ତରେ କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ମଗ୍ନ । ଯଦିଚ ଅପରର କଥା ଶୁଣିବା ଦୋଷାବହ; ତଥାପି ଲେଖକଙ୍କୁ ସାତଖୁଣ ମାଫ ଥିବାରୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଶୁଣିବାରେ ସାହସୀ ହେଲୁଁ । ପ୍ରଥମ ଯୁବକ ମସ୍ତକ ନତ କରି କହିଲେ, “ବୀରବାବୁ, ମାନବର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପର ପରିବାରର ଆଧୁପତ୍ୟ ଭୟାନକ ବେଶି । ଆଜିକି ଦୁଇବର୍ଷ ହେବ ଯ କଥା ମୋ ମନରେ ଉଦୟ ହୋଇଛି, ମୋର ମା କଥା ମନେ ପଡ଼ିବାରୁ ମୁଁ ନିଜକୁ ବାଧା ଦେଉଛି । ଆହା ମୋ ମା । ସେ ମୋତେ କେତେ ସୁଖ ନ ପାଏ । ଯଦି ସେ ଜାଣିବ ଯେ, ମୁଁ ଏପରି ଅଭିପ୍ରାୟ କରିଛି, କେ ଜାଣି ସେ ପ୍ରାୟ ମରିଯିବ ।” ଏହା କହି ଏକ ଦୀର୍ଘନିଃଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗକଲେ । କିଛିକ୍ଷଣ ନୀରବ ରହି ପୁଣି କହିଲେ - “ମନୁଷ୍ୟ ତ ଏକା ଆସେ, ଏକା ଯାଏ । ଜଗତର ଏତେ ବନ୍ଧନ ତାକୁ ବାନ୍ଧରଖେ କିଆଁ ? ଆମ୍ଭେମାନେ ଧର୍ମ ବିଷୟରେ ସ୍ୱାଧୀନ ହେବା ଦରକାର । ଜାତି-ବିଚାର ଦୂର କରିବା ଦରକାର । ନୋହିଲେ ଉଚ୍ଚ-ଜାତିର ବିଦ୍ରୂପ ଛଡ଼ା ନୀଚ ଜାତିର ଭାଗ୍ୟରେ ଜଣ ଅଛି ? ହେଲେ ପିତାମାତା ଗୃହସଂସାର ପରିତ୍ୟାଗ ବଡ଼ ଦୁଃଖର ବିଷୟ ।” ତାହାଙ୍କ କଥା ସମାପ୍ତ ହେବାପରେ ବୀରବାବୁ କହିଲେ - “କିନ୍ତୁ ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, କେହି ଆମ୍ଭ ନିମନ୍ତେ ପିତାମାତା, ସ୍ତ୍ରୀସନ୍ତାନ ଇତ୍ୟାଦି ତ୍ୟାଗ କରେ ସେ ଇହକାଳରେ ତାହାର ଶହେଗୁଣ ଓ ପରକାଳରେ ଅନନ୍ତ ଜୀବନ ପାଇବ ।” ବାସ୍ତବିକ୍ ତୁମ୍ଭର ପରୀକ୍ଷା କଠିଣ । କିନ୍ତୁ ସେ ସେହିପରି ଅଗ୍ନି ପରୀକ୍ଷାରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକୁ ପରିଷ୍କାର କରନ୍ତି । ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଜଗତରେ ସବୁ ଛାଡ଼ିବାକୁ ହେବ । ଠିଆ ହେବାକୁ ପାଦେ ଭୂଇଁ ନ ଥିବ । ଚାରିଆଡ଼େ ନିନ୍ଦା ଅପମାନ ଇତ୍ୟାଦି ସହି ତାଙ୍କୁ ଲାଭ କରାଯାଏ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତ ଆଉ ନିଜର ନୋହୁଁ । ବିଶେଷ ମୂଲ୍ୟରେ କ୍ରୀତ ହୋଇଛୁଁ ।”

ପ୍ରଥମ ଯୁବକ କିଛିକ୍ଷଣ ଚିନ୍ତାକରି କହିଲେ - “ବୀରବାବୁ ଯେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ଘରେ ଜନ୍ମ, ତାଙ୍କର କଷ୍ଟ କ’ଣ ? ଯେ ସ୍ୱଧର୍ମ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଯାଏ, ତାହାରି ସିନା କଷ୍ଟ । ତୁମ୍ଭେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ, ସେଥିପାଇଁ ମୋତେ ଉପଦେଶ ଦେଇପାର । କିନ୍ତୁ ମୋର ଅବସ୍ଥାର କଷ୍ଟଟା ଜାଣିବ କିପରି ? ମୋର ମନ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଠିକ୍ । କେଉଁ ଦିଗରେ କ’ଣ କରିବି ଜାଣିପାରୁ ନାହିଁ । ମାନିଲି, ଧର୍ମ ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହଜ ନୁହେଁ । ସର୍ବସ୍ୱ ତ୍ୟାଗ ! ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଏପରି ହେଲା କାହିଁକି ବୀରବାବୁ ?”

“ବରଂ କୁହେ - ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଏପରି ହେଲା କାହିଁକି ? ତୁମ୍ଭମାନଙ୍କର ଧର୍ମର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବନ୍ଧନ ଜାତି । ତୁମ୍ଭେମାନେ ସବୁ କରିପାର - କିନ୍ତୁ ଜାତିର ଗଣ୍ଡି-ଭିତରେ ରହି । କିନ୍ତୁ ଜାତିରୁ ବାହାର ହେଲେ, ତୁମ୍ଭେ ଯେଡ଼େ ଧାର୍ମିକ ହୁଅପଛେ, ସବୁ ଗଲା । ତୁମ୍ଭେ ଜାତିର ଲୌହପ୍ରାଚୀର ଭିତରେ ଥାଅ, ତୁମ୍ଭେ ଚୋରୀ- କର, ମିଛ କହ, ବ୍ୟଭିଚାର କର - କିଛି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟରେ ପଠାଣ କିମ୍ୱା ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ଘରେ ପାଣି ଛୁଇଁଲେ ଜାତି ଗଲା । ସେଥିପାଇଁ, ବରଂ କୁହ, ହିନ୍ଦୁ- ଧର୍ମ କାହିଁକି ଏପରି ହେଲା ?”

ବୀରବାବୁଙ୍କ କଥାରେ ପ୍ରଥମ ଯୁବକ ହୃଦୟରେ ଆଘାତ ଆସିଲା । ସେ ଉତ୍ତେଜିତ ହୋଇ କହିଲେ - “ଅସହ୍ୟ । ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ସନାତନ ଧର୍ମ । ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ ସେଥିରେ ଅନେକ ଅମୂଲ୍ୟ ସତ୍ୟ ରହିଛି । ମୁଁ ହିନ୍ଦୁର ସନ୍ତାନ । ଆଜିସୁଦ୍ଧା ହିନ୍ଦୁ; କିନ୍ତୁ ଜାତିଭେଦ ଏବଂ କେତେକ ସାମାଜିକ ରୀତିନୀତିର ପକ୍ଷପାତୀ । ସେଥିପାଇଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମକୁ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଦେଇଛି । ନୋହିଲେ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଯଥେଷ୍ଟ । ମୁଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମକୁ ଭଲ- ପାଏ; କିନ୍ତୁ ତା ବୋଲି ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ନିନ୍ଦା ସହିପାରିବି ନାହିଁ ।” ବୀରବାବୁ ଈଷତ୍ ଅପ୍ରତିଭ ହୋଇ କହିଲେ - “ଜଗନ୍ନାଥ, ମୁଁ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ନିନ୍ଦା କରୁନାହିଁ ।

ଜାତିଭେଦର ନିନ୍ଦା କରୁଅଛି । ଆଜି ଜାତିଭେଦ ତୁମ୍ଭ ଆମ୍ଭ ଭିତରେ ଯେ ଅତି ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଚୀର ପରି ଠିଆ ହୋଇଅଛି ତାକୁ ଡେଇଁଯିବା ଦୁଃସାଧ୍ୟ; ନୋହିଲେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସମସ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟ । ତୁମ୍ଭେ ଓ ମୁଁ ଭାଇ ଭାଇ ହୋଇ ପାରିଥାନ୍ତୁ; କିନ୍ତୁ ଆଜି ତା’ ଅସମ୍ଭବ । ସେ ମିଳନ ହିନ୍ଦୁର ଦେଶରେ ହେବ ନାହିଁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଏକାସନରେ ବସି ଖାଇବା ସୁଦ୍ଧା ଅସମ୍ଭବ । ଏଥିପାଇଁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଚିରକାଳ ଭିନ୍ନ । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମିଳନ ଅସମ୍ଭବ । ଭାଇ ଭଉଣୀ, ଭାଇ ଭାଇ ମିତ୍ରତା ସ୍ଥାପନ, ମନୁଷ୍ୟ ହୃଦୟକୁ ପ୍ରେମରେ ଏକ କରିବା ଧର୍ମ । ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ସେତକ ନାହିଁ ।”

“ନାଁ ବୀରବାବୁ, ଭୁଲ କହିଲ । ପୁରୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଯେଉଁ ଭୋଜନ ହୁଏ, ସେଠି ସବୁ ଜାତି ଏକାଠି ବସି ଖାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାତିଭେଦ ନାହିଁ ।”

“ସେ କାହିଁକି ଆସେ ? ଜାତିନେଇ ହିନ୍ଦୁର ଗର୍ବ । ସେହି ଜାତିଭେଦ ଥିବାରୁ ଆଜି କୋଟି କୋଟି ଶାଖାରେ ବିଭକ୍ତ ହେବାରୁ ହିନ୍ଦୁଜାତି ଦୁର୍ବଳ, ଶକ୍ତିହୀନ, ସାମ୍ୟଭାବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଅଦାବେପାରୀର ଜାହାଜ ଖବର କାହିଁକି ? ଜାତିଭେଦର ଅକଲ୍ୟାଣ ଆଖି ଆଗରେ; କିନ୍ତୁ ବୃଥା । ମୁଁ ସେ ସବୁ ଯୁକ୍ତିତର୍କ ଚାହୁଁ ନାହିଁ । ଯାହାର ମନ ମାନିଲା ସତ୍ୟକୁ ବୁଝିଲା - ସେ ସତ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବ । ଢେଙ୍କି ଗିଳାଇବା କଥା ନାହିଁ । ଆମ୍ଭେ ସତ୍ୟ ପ୍ରଚାର କରିବୁ ମାତ୍ର ଫଳଦାତା ଈଶ୍ୱର । ଆମ୍ଭେ ବିଲର ମୂଲିଆ । ଜମିଚଷି ଧାନ ବୁଣିବୁ । ବରଷା ଦେବା କର୍ତ୍ତା ସେ, ଖରା ଦେବା କର୍ତ୍ତା ସେ-। ଦେଖ ଜଗନ୍ନାଥ, ମୁଁ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର କିଛି ନିନ୍ଦା କରୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତିନୋଟି ବିଷୟ ମୋ ମନକୁ ପାଇନାହିଁ । ପ୍ରଥମରେ ଜାତିଭେଦ, ଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ରତିମା ପୂଜା, ତୃତୀୟ ବାଲ୍ୟବିବାହ । ଏ ତିନୋଟି ଥିବାରୁ” - ବାଧାଦେଇ ଜଗନ୍ନାଥ କହିଲେ, “ଏ ତିନୋଟି ନଥିଲେ ହିନ୍ଦୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍‌ର ଭେଦ ନ ଥାନ୍ତା । ଆଜି ପ୍ରତ୍ୟେକ ହିନ୍ଦୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହୋଇପାରନ୍ତେ ।”

ଦୁଃଖିତ ହୋଇ ବୀରବାବୁ କହିଲେ, “ତା କି ସମ୍ଭବ ? ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ କେତେ କଣ ? କ୍ରୁଶ ବହିବା ସହଜ ନୁହେଁ ଭାଇ; ଡୁବନ ହେବା ସହଜ । ମଣ୍ଡଳୀରେ ନାମ ଲେଖାଇବା ସହଜ । ହେଲେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କୁ ଧାରଣ କରିବା ବହୁ ସାଧନାର ବିଷୟ । ମାନବ ଅନ୍ତରରେ ଜୀବନ୍ତ ଈଶ୍ୱର ମୂର୍ତ୍ତିମାନ ହେବା ଯେ ବଡ଼ କଷ୍ଟକର ବିଷୟ । ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ସଂଗ୍ରାମ । ଓ...” - ଏହା କହି ବୀରବାବୁ ଆସନ ତ୍ୟାଗ କରି ଉଠିଗଲେ । ଅନ୍ଧକାର କ୍ରମେ ଘନୀଭୂତ ହୋଇ ଆସୁଥିଲା-। ସମ୍ମୁଖରେ ସ୍ଫୀତବକ୍ଷା କାଠଯୋଡ଼ୀ ପୁଣ୍ୟତୋୟା । ପାଣି ସର ସର ବହିଯାଉଛି, ପବନ ସର ସର ବହିଯାଉଛି-। ପାଣି ପବନର ସତେ ଅଭେଦ ପ୍ରୀତି ।

ସେ ପାଣିସ୍ତର ଉପରେ ଥାକକୁ ଥାକ ଅନ୍ଧକାର ସଜ୍ଜିତ ହେଲାଣି । ଆକାଶର ବିସ୍ତୃତ ନୀଳିମାରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ତାରା ଗୋଟିଏ ଯୋଡ଼ିଏ ମିଟି ମିଟି ହେଲେଣି । ବୃକ୍ଷଲତା ପବନ ପ୍ରବାହରେ କମ୍ପି ଉଠୁଥିଲେ-। ପବନ-ଶୀତଳ ପବନ । ଫୁଲବାସଭରା ନ ଥିଲା; କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଣାରାମ- ଦାୟୀ ସୁଶୀତଳ ପବନ ।

ବୀରବାବୁ ନଦୀ ବକ୍ଷପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିପାତ କଲେ । ବିଶାଳବକ୍ଷା ସଲିଳସ୍ଫୀତା ତଟିନୀ ବହିଯାଉଛି । ଅନ୍ଧକାର ତାହାର ସେହି ବିଶାଳ ବକ୍ଷ ଆଲିଙ୍ଗନ କରିବାକୁ ଆକାଶରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆସୁଅଛି ପରା । ତାରା ଦିଓଟି ଆନନ୍ଦରେ ହସି ଉଠୁଛନ୍ତି । ବୀରବାବୁ ନୀରବ ଦୃଷ୍ଟିପାତ ପୂର୍ବକ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହୋଇ କହିଲେ - “ଜଗନ୍ନାଥ, ମାନବର ହୃଦୟ ସମୟେ ସମୟେ ଏହିପରି ଅନ୍ଧାର ହୋଇଉଠେ । କିନ୍ତୁ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରେମର ଆଲୋକ ତାରାପରି ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେଇ ଫୁଟିଉଠେ ସତେ ! ମୋର ସେହି ସାନଭଉଣୀ ପଦ୍ମାବତୀର ମୃତ୍ୟୁଶଯ୍ୟା ମୋର ଜୀବନର ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଦୁଃଖର ସ୍ମୃତି-। ଯେତେ- ବେଳେ ମନେପଡ଼େ, ଭାବେ ସେହି ଶାନ୍ତିମୟ ସୁନ୍ଦର ଦେବୀମୂର୍ତ୍ତି ଆକାଶରେ, ପୃଥିବୀରେ ସବୁଆଡେ ବୁଲୁଛି । ତାର ସେହି ଛୋଟ ମୁହଁର ... ମୋତେ ଲାଗେ ଜଗତରେ ମୁଁ କେଉଁଠି ଦେଖିନାହିଁ । ଆହା, ମନୁଷ୍ୟ କ’ଣ ପ୍ରେମ କରିବାକୁ ଜନ୍ମେ ?”

ସହସା ଜଣେ ପଶ୍ଚାତରୁ ତାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠରେ କରାଘାତ କରି କହିଲା - “ବୀର, ଆଜି ଏତେ ରାତିରେ ଏଠେଇଁ; ତୋ ସାଙ୍ଗରେ କିଏ ଅଛି ପରା ?” ସ୍ୱରରୁ ଆଗନ୍ତୁକଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିପାରି ବୀର ସହାସ୍ୟ ବଦନରେ କହିଲେ - “କିରେ ଗୋପାଳ, ତୁ ଏଇଠି ବୁଲୁଛୁ, ଆଜି ଦେଖା ହେଉଛି ।”

ଗୋପାଳ ବଡ଼ ରହସ୍ୟପ୍ରିୟ । ସେ ସହାସ୍ୟ ବଦନରେ କହିଲା - “ତୁ ପରା ଲେକ୍‌ଚର୍ ଦେଉଥିଲୁ । ତୋ ସଙ୍ଗୀ କିଏ ? ତୁ କ’ଣ ଶ୍ରୋତା ଏବଂ ବକ୍ତା - ଉଭୟ ?”

କିଞ୍ଚିତ୍ ପଛକୁ ଦୃଷ୍ଟିକରି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଦେଖି କହିଲା - “ଆରେ ସତେ ଜଣେ ଅଛି ତ ?” ଜଗନ୍ନାଥ ଗୋପାଳର କଥା ଶୁଣି କହିଲେ - “ଗୋପାଳ, ବୀରର ଲେକ୍‌ଚର୍ ଆଟେଣ୍ଡ୍ କରିବାର ଭାଗ୍ୟ ତୋର ନାହିଁ ।”

ସତେ, ମୋ ଭାଗ୍ୟଟା ବଡ଼ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ । ଯାହା-ହେଉ ଖୀରସ୍ତାନ ହେଲୁ । ଜାତିକୁଳ ନେଲୁ-। ଏଥର ଗୋରୁମାଂସ ଓ ମଦ ଖାଇବାକୁ ସୁବିଧା । ନାହିଁକି ରେ ଜଗନ୍ନାଥ ? ସାହେବ ହେବୁ, ଭାବନା କ’ଣ ? କୋଟ୍ ପ୍ୟାଣ୍ଟ୍ ପିନ୍ଧିବୁ । ବବର୍ଚ୍ଚି ଖାନ୍‌ସମା ହାତରେ କୁକୁଡ଼ା ରୋଷ୍ଟ୍ ବଡ଼ ସୁଆଦ, ନାହିଁ କିରେ?” “ତୁ ଖାଇଥିବୁ - ଜାଣିଛୁ ।”

“କିନ୍ତୁ ମୁଁ ବୀରବାବୁର ଲେକ୍‌ଚର୍ ଆଟେଣ୍ଡ୍ କରିନାହିଁ । ଆଜି ତୁମ୍ଭେମାନେ ବଡ଼ ଧର୍ମ ବକ୍ତୃତା କରୁଥିଲ, ମୁଁ ସବୁ ଶୁଣିଛି ।”

ବୀର ଅସହିଷ୍ଣୁ ବୋଧ କଲେ । ସେ ଉତ୍ତେଜିତ ଭାବରେ କହିଲେ - “ଦେଖ୍ ଗୋପାଳ, ତୁ ଭାବୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହେଲେ ଖାଲି ମଦମାଂସ ଖାଆନ୍ତି ।”

ଗୋପାଳ ହସିହସି କହିଲା - “ମୋ ଧାରଣା ସେଇଆ । ନୋହିଲେ ବାପ ମା’ ଛାଡ଼ି, ଘରଦ୍ୱାର ଛାଡ଼ି ତୁଚ୍ଛାଟାକୁ ଖୀରସ୍ତାନ ମୁଁ ହୁଅନ୍ତି କାହିଁକି ?” “ଧର୍ମ ପିପାସା ?”

“ଓଃ ଧର୍ମପିପାସା ! ବାସ୍ତବିକ୍ ଧବେଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ରାଣ, ମୋର ସେମିତି ଧର୍ମପିପାସା ଆଜି କିଛି ନାହିଁ । ଏତେ ଶୋଷ ଥିଲେ ଗୋପାଳ ଆଉ ‘ଗୋପାଳ’ ନଥାନ୍ତା । ବୋଧହୁଏ ନାଥିଆର କିଛି ବେଶି ରକମର ତୃଷ୍ଣା । ସେଥିପାଇଁ ତୁ ତାକୁ ସେହି ଅମୃତ ନଦୀର ଜଳରୁ ପାଣି ପିଆଉଛୁ । ବେଶ୍ କରି ପିଉଥା ନାଥିଆ । ତେଣେ ବାପ ମା’ ଶୁଣି ଇହଧାମ ଛାଡ଼ନ୍ତୁ ।”

ନାଥିଆ ଅପ୍ରତିଭ ହୋଇ କିଛି କହି ପାରିଲା-ନାହିଁ । ଲଜ୍ଜାରେ ମୌନ ହୋଇ ରହିଲା । ସେ ଜାଣେ ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମ ଭଲ ପାଏ । ଏକଥା ତା’ର ସାଙ୍ଗମାନେ ଜାଣିପାରିଲେ ତାକୁ ପ୍ରତିମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଅଶେଷ ବିଦ୍ରୂପ କରି କରି ପ୍ରାଣାନ୍ତ କରିବେ । ଆଉ ସେଥିରୁ ରକ୍ଷା ନାହିଁ ।

କିଛିକ୍ଷଣ ଭାବି କହିଲେ - “ଗୋପାଳ, କଥା ଶୁଣିଲେ ଦୋଷ କ’ଣ ? ଧର୍ମସବୁ ଏକା । ବୀରବାବୁ ଧର୍ମପ୍ରିୟ । ମୁଁ ତ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହୋଇ ପଡ଼ୁନାହିଁ ।” କଥା ଶୁଣି ବୀରବାବୁ ଭାବିଲେ-“ହାୟ”

ଦ୍ୱିତୀୟ ପଟ

“ଆଜି ମୁଁ ଅନାଥ” କାହିଁ ଚାଲିଗଲୁ ଜନନୀ ଆମ୍ଭର ଦୁଇଶିଶୁ ପ୍ରାଣ ଭସାଇ ଅକୂଳେ ବାଳିକା ଅବଳା, ବିଶାଳ ସଂସାର ଯିବୁ କାହାଦ୍ୱାରେ ନ ଭାବିଲୁ ତିଳେ ।”

ଯୁବକତ୍ରୟ ଉଠୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କରିବାକୁ ଲାଗଲେ; ଅନ୍ଧକାର ଗାଢ଼ରୁ ଗାଢ଼ତର ହେବାକୁ ଲାଗିଲା-। ଆଜି ସେ ନୟନାଭିରାମ ଚାନ୍ଦିନୀରାତି ନାହିଁ । ପବନର ସର୍ ସର୍ ଶବ୍ଦ ଅନ୍ଧକାର ଭେଦକରି ପ୍ରାଣରେ ଆଘାତ କଲା ପରି ଲାଗୁଛି-। ପଥ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥିତ ବୃକ୍ଷରାଜି ଅନ୍ଧକାରରେ ସତେଯେପରି ଦୈତ୍ୟପରି ଠିଆ ହୋଇଛନ୍ତି । କେଉଁଆଡ଼େ ସର୍‌ସର୍ ଶବ୍ଦ । କେଉଁଆଡ଼େ ବୃକ୍ଷାନ୍ତରାଳ- ବର୍ତ୍ତୀ ପକ୍ଷୀର ପକ୍ଷସଂଚାଳନ ଧ୍ୱନି । କେଉଁଆଡ଼େ ବା ଲୋକଗତାୟତର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଶବ୍ଦ-। ତଥାପି ଚାରିଆଡ଼ ନୀରବ ଥିଲାପରି ଲାଗୁଥିଲା । ଯୁବକତ୍ରୟ ମଧ୍ୟ ନୀରବ । ନିଜ ନିଜ ଭାବନାରେ ମଗ୍ନ-। କେବଳ ସେମାନଙ୍କର ପାଦ ଶବ୍ଦ ଶୁଣାଯାଉଥିଲା । କିୟତ୍‌କ୍ଷଣ ଗମନ କଲାପରେ ସେମାନେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳିପଥରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଗଳିର ଦୁଇ ଧାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର କୁଟୀର-ଶ୍ରେଣୀବଦ୍ଧଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରାୟ ସର୍ବଦିଗ ଅଚ୍ଛନ୍ନ କରିଥିବାରୁ ଆଗନ୍ତୁକର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୂର୍ବୋକ୍ତ କୁଟୀରଗୁଡ଼ିକର ଦୀନଦଶା ଓ ଭଗ୍ନାବସ୍ଥା

ଲୁଚାଇ ରଖିଥିଲା-। ଗଳିପଥ ପାର ନୋହୁଣୁ ପୂର୍ବଦିଗର ଗୋଟିଏ ଗୃହରୁ କ୍ଷୀଣ ରୋଦନ ଧ୍ୱନି ଶୁଣାଗଲା-। ଜଗନ୍ନାଥ ତାହା ଶୁଣିପାରି କହିଉଠିଲା, “ବୀରବାବୁ, କିଏ କାନ୍ଦିବାର ଧ୍ୱନି ଶୁଭୁଛି !”

ବୀର କାନପାତି ଶୁଣି କହିଲେ - “ସତେ ତ, ପିଲା କାନ୍ଦିଲା ସ୍ୱର ହେବ ପରା । ସେ କିଏ କାନ୍ଦୁଚି କାନ୍ଦୁଥାଉ ।” ଯୁବକତ୍ରୟ ଅଗ୍ରସର ହେବାକୁ ଲାଗିଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ସେଇ କରୁଣଧ୍ୱନି ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ ଶୁଣିପାରି ଗୋପାଳ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଉଭୟେ କହିଉଠିଲେ, “ସତେ କିଏ କାନ୍ଦୁଛି ତ !”

ବୀର ପୁନର୍ବାର ଶୁଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏଥର ସ୍ପଷ୍ଟ “ମା ଲୋ, ବୋଉ ଲୋ” କରୁଣ କଣ୍ଠସ୍ୱର ଶୁଣାଗଲା । ଯୁବକତ୍ରୟ କାରଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାକୁ ସେହି ଦିଗକୁ ଅଗ୍ରସର ହେଲେ । ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଦେଖିଲେ, ଗୃହଟି ଗୋଟିଏ ଭଗ୍ନ କୁଟୀର । ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଚାଳ ଖସି ଯାଇଛି । ଚାରିଆଡ଼ ଅତି ଅପରିଷ୍କାର । ଗୃହ ତଳରେ ଗୋଟାଏ ଛିଣ୍ଡା ଚଟାଇ ଉପରେ ଅତି ଜୀର୍ଣ୍ଣଶୀର୍ଣ୍ଣ ଦୀନହୀନ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଟି ମୃତପ୍ରାୟ ପଡ଼ି ରହିଛି । ନିକଟରେ ପ୍ରାୟ ବାର ତେର ବର୍ଷ ବୟସ୍କା ଏକ ସୁନ୍ଦରୀ ବାଳିକା ବସି ଅଧୀର ଭାବରେ ରୋଦନ କରୁଛି । ତାହାର ଅଙ୍ଗର ପରିଧାନ ଅତି ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଓ ଶତଚ୍ଛିନ୍ନ ମଳିନ ବସ୍ତ୍ର ଖଣ୍ଡେ । ଗୃହର ଏକ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥିତ ତୈଳଦୀପର କ୍ଷୀଣାଲୋକ ତାହାର ସୁଗୋଲ ଅଥଚ ମ୍ଳାନ ଗୌର ମୁଖରେ ପଡ଼ି ଏକ ଅପୂର୍ବ ବିଷାଦର ଛବି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ନିକଟରେ ଅନ୍ୟୂନ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ବୟସ୍କା ଏକ ଶିଶୁକନ୍ୟା କ୍ରନ୍ଦନରତା, ଯୁବକତ୍ରୟ ହଠାତ୍ କିଛି ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ । ବୀରବାବୁ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ପଚାରିଲେ, “ହେ ପିଲା, କାହିଁକି କାନ୍ଦୁଛୁ ?”

ସହସା ଅପରିଚିତ ଯୁବକତ୍ରୟଙ୍କୁ ଦେଖି ବାଳିକା-ଦ୍ୱୟ ଭୟଭୀତ ଓ ବାକ୍‌ହୀନ-ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ । ରୋଦନ ସମ୍ୱରଣ କରି ବାଳିକାଟି ପ୍ରଶ୍ନକାରୀର ମୁଖକୁ ବିସ୍ମୟ ଭୀତବିହ୍ୱଳ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଚାହିଁ ରହିଲା । ବୀରବାବୁଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର କିଛି ଉତ୍ତର ଦେଲାନାହିଁ । ବୀରବାବୁ ଆହୁରି ନିକଟକୁ ଯାଇ ନତ ହୋଇ ଶଯ୍ୟାଶାୟିନୀର ମୁଖପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିପାତ କଲେ । ସହସା ଏକ ପ୍ରକାର ଭୟରେ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୋଇଉଠିଲା । ସେ ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ତାହାର ଗାତ୍ର ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ତାଙ୍କର ଭୟ ଆହୁରି ବଢ଼ିଗଲା । ଏ ଯେ ମୃତଦେହ, ତୁଷାର- ଶୀତଳ, ମୁଖ ବିବର୍ଣ୍ଣ । ତାହାଙ୍କର ହୃତ୍‌କମ୍ପ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ସଙ୍ଗୀ ଦ୍ୱୟର ମୁଖପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିପାତ ପୂର୍ବକ ଅସ୍ଫୁଟ ସ୍ୱରରେ କହିଲେ - “ଭାଇ ରେ, ଏ କଣ, ଏ କଣ !”

ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଗୋପାଳ ବୀରର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ସେହି ସ୍ତ୍ରୀଲୋକର ଗାତ୍ର ସ୍ପର୍ଶ କଲେ-। ସେମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ ହେଲା ଯେ, ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଟି ମୃତ । ଗୋପାଳ ବୀରକୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କରି କହିଲା - “ଭାଇ, ଏ କଣ ! ମୁଁ ଶୁଣୁଚି କଟକରେ ଠାଏ ଠାଏ କଲେରା ଲାଗିଛି, ସାବଧାନ ।”

କଲେରା ନାମ ଶୁଣି ଅଳ୍ପବୟସ୍କ ଜଗନ୍ନାଥର ଅତିଶୟ ଭୟ ହେଲା । ସେ ବୀରର ନିକଟକୁ ଘୁଞ୍ଚି ଆସି ତାଙ୍କର ବସ୍ତ୍ରାଞ୍ଚଳଧରି ଭୟରେ କମ୍ପିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏକି ଭୟାନକ ସ୍ଥାନ, ଭାବିବାର ଅବସର ନଥାଏ । ବୀରର ଦୃଢ଼ ସାହସୀ ହୃଦୟ କ୍ଷଣକ ସକାଶେ ବିଚଳିତ ହୋଇଉଠିଲା ।

ବୀର ପୁନର୍ବାର ମୃତଦେହ ପରୀକ୍ଷା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ତାହାଙ୍କର ସନ୍ଦେହ - ସତରେ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଛି କି ନାହିଁ । ନିଃଶ୍ୱାସ ପରୀକ୍ଷା କଲେ । ବକ୍ଷ-ସ୍ଥଳରେ ହସ୍ତ ଦେଇ ଦେଖିଲେ । ଜୀବନୀଶକ୍ତିର ସାମାନ୍ୟ ଆଭାସ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ତାହାଙ୍କର ପରୀକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପ୍ତ ନୋହୁଣୁ ହଠାତ୍ ପବନର ଆଘାତରେ ସ୍ତିମିତ ଦୀପଟି ନିଭିଗଲା । ଘୋର ଅନ୍ଧକାର । ଯୁବକତ୍ରୟ କଣ କରିବେ ଭାବିପାରିଲେ ନାହିଁ । ପକେଟ୍‌ରେ ଦିଆସିଲି୍‌ର ସନ୍ଧାନ କଲେ ଦିଆସିଲି ନାହିଁ । ଅନ୍ଧକାରରେ ମୃତ ଦେହ ନିକଟରେ ଭୀତ ଜଗନ୍ନାଥର ମୃତ୍ୟୁ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ କିଂକର୍ତ୍ତବ୍ୟବିମୂଢ଼ ହୋଇ କହିଲେ - ହୋଇ କହିଲେ - “ଚାଲ ବୀରବାବୁ, ଚାଲ ଯିବା ।”

ବୀର ମଧ୍ୟ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ - କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କଣ ? ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ମଧ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅବବୋଧ କରି କହିଲେ - “ଏ ମଲାମଣିଷ । ଏଠାରେ ଅକାରଣ ସମୟ ନଷ୍ଟ ନ କରି ପିଲାଦୁଇଟିଙ୍କୁ ନେଇ ଆନାରେ ଖବର ଦେଲେ ହେବ ।” ବୀରର ପରାମର୍ଶ ଗ୍ରାହ୍ୟ ହେଲା । ଗୋପାଳ ବାଳିକାଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ସମ୍ୱୋଧନ କରି ପଚାରିଲା - “ତୁମେ ଦୁହେଁ ଆମ ସଙ୍ଗରେ ଯିବ ତ ?”

ଜ୍ୟେଷ୍ଠାକନ୍ୟା କରୁଣ ସ୍ୱରରେ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା । ମାତାକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଯିବାର ପରାମର୍ଶ ତାହାର କର୍ଣ୍ଣରେ ନିଷ୍ଠୁର ବଜ୍ରବାଣୀ ପରି ବୋଧ ହେଲା । ବନ୍ଧୁତ୍ରୟ ବହୁ କଷ୍ଟରେ କନ୍ୟା ଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ସଙ୍ଗରେ ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । କିନ୍ତୁ ବାଳିକା ଦ୍ୱୟ ମୌନ ଭାବରେ ଅଚଳ ରହିଲେ-। କାହାରି କଥା ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ । ପୁର୍ବବତ୍ ରୋଦନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

ବୀରବାବୁ ଏବଂ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ହୃଦୟ ବାଳିକା-ଦ୍ୱୟର କରୁଣ କଣ୍ଠନିଃସୃତ ବିଳାପରେ ଏପରି ବିଚଳିତ ହୋଇଉଠିଲା ଯେ, ସେମାନେ ଅଶ୍ରୁ ସମ୍ୱରଣ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଗୋପାଳ କନ୍ୟାଟିକୁ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେଇ ପଚାରିଲେ - “ତୁମର କ’ଣ ହୋଇଛି ? ଏଠି ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିଛ କିଆଁ ?” ବାଳିକା ଗୋପାଳର ପ୍ରଶ୍ନରେ ରୋଦନ ସମ୍ୱରଣ କରି କହିଲା - “ବାବୁ, ବୋଉର କଣ ହୋଇଛି ! ଆମର କେହି ନାହିଁ । ମୋର ବା’ ନାହିଁ । କଣ ଖାଇବୁ ? ପଇସା ନାହିଁ । ଦୀପରେ ତେଲ ନାହିଁ ।” ଏହା କହି ଅତି ଅଧୀର ଭାବରେ ବାଳିକାଟି ପୁନଶ୍ଚ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ପୁଣି କହିଲା - “ବାବୁ, ବୋଉ ସଞ୍ଜ ବେଳଠୁ ଭାରି ଛଟପଟ ହୋଇ ପଡ଼ିଯାଇଛି । ଯେତେ ଡାକିଲିଣି - କଥା କହୁନି । କେତେ ହଲେଇଲିଣି - ଉଠୁନି । ହାତ ହଲଚଲ୍ କରୁନି, ଆଖି ଫିଟେଇ ଚାହୁଁନାହିଁ; ମୁଁ କଣ କରିବି ? ବୋଉ ଲୋ, ବୋଉ ଲୋ. . . . . .” ଏହା କହି ପୁଣି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ବୀର ପଚାରିଲେ - “ମୋ, ତୋ’ ବୋଉର କଣ ହୋଇଥିଲା, ମୋତେ କହ । ମୁଁ ମୋର ସାଧ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଉପକାର କରିବି । ମୋତେ କିଛି ଲୁଚା ନାହିଁ; ସବୁ ଠିକ୍ କରି କହ ।”

ବାଳିକାଟି ଅନେକ ଆଶ୍ୱସ୍ତ ହୋଇ କହିଲା - “ବାବୁ ଆଜିକୁ ସାତଦିନ ହେବ ବୋଉକୁ ବଡ଼ ଜର ହେଉଥିଲା । ମୁଁ ଭାବିଲି - ତାର ବାତଜର ହୁଏ । ସେଇ ଜର ଅବା ହୋଇଥିବ । ଜର ଛାଡ଼ିଲା ନାହିଁ । ବୋଉ ବିଛଣାରେ ପଡ଼ି ବକୁଥାଏ । ଏଣୁ ତେଣୁ କଣ କହେ - କାନ୍ଦେ । ଆଜି ଦିନ ଦି’ଟାକୁ ମୁଁ ଯେନାଘରୁ ଆସି ଦେଖୁଛି - ବୋଉ ବେହୋସ ହୋଇ ପଡ଼ିଛି । ତାର ଅବସ୍ଥା ନାହିଁ । ଆଖି ଖୋଳା ଖୋଳା ଦିଶୁଚି । ସୁବାସୀ ବସି ତା’ ପାଖରେ କାନ୍ଦୁଛି । ବୋଉ ବୋଉ ବୋଲି କେତେ ଡାକିଲି । ଖାଲି ସେ କଣ ଦେଲି, ପାଣି ପିଇଲା । ମୋତେ ଅନାଇଲା, ଆଖିରୁ ଲୁହ ଗଡ଼ିଗଲା । ହାତ ଉଠାଇବାକୁ ହାତ ଟେକିଲା, ହେଲା ନାହିଁ । ମୋତେ ଭାରି କାନ୍ଦ ମାଡ଼ିଲା । ତାକୁ ଆଉଁଷି ଦେଲି । ଆଉଁଷି ଦେଉଁ ଦେଉଁ ସଞ୍ଜ ହେଲା । ସଞ୍ଜବେଳେ କଣ ହେଲା କେଜାଣି ବଡ଼ ଛଟପଟ ହେଲା । ଗଁ ଗଁ ହେଲା ପରି ହେଲା । ଠକ୍‌କିନି ରହିଗଲା । ଆଉ ଯେତେ ଡାକୁଛି ଶୁଣୁନାହିଁ, କଥା କହୁନି, ବକୁନି । ସେତିକିବେଳରୁ ଆଖି ଫିଟେଇ ଚାହୁନି । ବାବୁ, ବାବୁ, ମୋ ବୋଉ ସତରେ ଭଲ ହେବ ?” ବାଳିକାଟି ଅତି ଅଧୀର ଭାବରେ ଏତିକି କହି ପୁଣି କାନ୍ଦି ଉଠିଲା ।

ବୀର ଏଥର ଘଟଣା ବୁଝି ପାରିଲେ । କଣ କରିବେ ଭାବିପାରିଲେ ନାହିଁ । ବାଳିକା ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ତୁନି କରିବା ସ୍ଥଳରେ ପଚାରିଲେ - “ତୋର ନାମ କଣ ?”

ବାଳିକା କାନ୍ଦୁ କାନ୍ଦୁ ଉତ୍ତର ଦେଲା - “ମୋ ନାଁ ଶଶୀ ।” - ଏହା କହି ପୁଣି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା । ତିନିବନ୍ଧୁ ଯେତେ ବୁଝାଇଲେ, କାହିଁରେ କିଛି ହେଲା ନାହିଁ । ଶିଶୁଝିଅଟି ଚିରିଚିରେଇ କାନ୍ଦିଉଠିଲା ।

ବୀର ଓ ତାହାଙ୍କର ସଙ୍ଗୀଦ୍ୱୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଯିବାକୁ ଡାକିଲେ; କିନ୍ତୁ କିଛି ଫଳ ହେଲାନାହିଁ-। କେହି ଉଠିଲେ ନାହିଁ । ବୋଉକୁ ଛାଡ଼ି ସେମାନେ ଯିବେ ନାହିଁ । ବନ୍ଧୁତ୍ରୟ ବୁଝାଇଲେ - ସେମାନଙ୍କର ବୋଉ ଆଉ ଜଗତରେ ନାହିଁ । ସେ ମରିଯାଇଛି । ଏହି ନିଷ୍ଠୁର ସତ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠା ବାଳିକାଟି ବୁଝିପାରିଲା । କ୍ଷଣକପରେ ସେ ବୁଝିପାରିଲା - ସେ ଅନାଥିନୀ । ତାହାର ଛୋଟ ଭଉଣୀ ସୁବାସୀକୁ ନେଇ ଆଜି ସେ ସଂସାରରେ ଏକାକିନୀ, ଆଶ୍ରୟହୀନା । ତାହାର ଦୃଢ଼ ଆଶ୍ରୟ ସ୍ନେହମୟୀ ବୋଉ ଆଉ ଜଗତରେ ନାହିଁ । ତାହାର ମୁଣ୍ଡ ଘୂରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ଅନ୍ଧକାର ଦେଖାଗଲା । ବାଳିକା ହତାଶ ହୋଇ ଭାବିଲା “ସତେ ମହାପୁରୁ ଏପରି କଲେ । ଆଜି ଏତେ ବଡ଼ ସଂସାରରେ ତାଙ୍କର କେହି ନାହିଁ । ଆହା ପଦେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ କହିବା ଲୋକ କେହି ନାହିଁ । ସେ ଅବଶ ଅଚଳ ପ୍ରସ୍ତର ମୂର୍ତ୍ତିପରି ମାତାର ମୃତଦେହ ନିକଟରେ ପଡ଼ିରହିଲା । ଆଗନ୍ତୁକ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ତାହାର ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେବଲୋକର ଦେବତାପରି ଦେଖାଗଲେ । ବାଳିକା ଅତିରିକ୍ତ ଦୁଃଖରେ ମୂକ ଶିଳାପରି ଅଚଳ ହୋଇ ରହିଗଲା । ସେହି ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧକାର ଭିତରେ ବାଳିକାଟୁ ମାତୃଦେହକୁ ଆବୋରି ବସିରହିଲା । ସମସ୍ତେ ଡାକିଲେ । ସେ କିନ୍ତୁ କିଛି ଶୁଣିବାକୁ ନାରାଜ ।

ବୀରବାବୁ ଦେଖିଲେ, ଉପାୟ ନାହିଁ । ଦୁରରୁ ଘଣ୍ଟା ଶବ୍ଦ ଶୁଣାଗଲା । ଠନ୍ ଠନ୍ କରି ନଅଟା ବାଜିଲା । ରାତ୍ରି ଅଧିକ ହେବାରୁ ବୀରବାବୁ, ଗୋପାଳ ଓ ଜଗନ୍ନାଥକୁ କହିଲେ - “ଯାଅ, ଗାଆଁରୁ କାହାକୁ ଡାକି ଆଣ । ଏଠି ଠିଆ ହୋଇ ରହିଲେ ଉପାୟ ନାହିଁ । ମୁଁ ପିଲାଙ୍କ ପାଖରେ ଅଛି ।” ବୀର ସାହସୀ । ମନେ ମନେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଡାକି ଦୃଢ଼ଭାବରେ ଠିଆହୋଇ ରହିଲେ । ଗୋପାଳ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଗ୍ରାମକୁ ଗଲେ ।

ବହୁ କଷ୍ଟରେ ଗ୍ରାମରୁ ଜଣେ ଦୁଇଜଣ ଆଲୋକ ନେଇ ଆସିଲେ । ଅନେକ ଅନୁନୟ ହେଲା ପରେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ବୃଦ୍ଧା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଟିଏ ବଳପୂର୍ବକ ଶଶୀକୁ ତାହାର ମାତା ନିକଟରୁ ଟାଣି ଆଣିଲା । ଶଶୀର ବାହାର ଜ୍ଞାନ ନାହିଁ । ବହୁକଷ୍ଟ, ଅନାହାର ଓ ଅନିଦ୍ରାରେ ତାହାର ଶରୀର ଅବସନ୍ନ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ମାତାର ନିଶ୍ଚିତ ମୃତ୍ୟୁ କଥା ଜାଣିପାରି ସେ ଜ୍ଞାନହୀନା ଭାବରେ ଶୂନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସବୁ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲା । ତାହାର ଶୀର୍ଣ୍ଣ କପୋଳ ଉପରେ ଆୟୁର କ୍ଷୀଣ ଶୁଷ୍କରେଖା ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ଚକ୍ଷୁ କୋଟରଗତ, ବିଷାଦଭରା । ଶିଶୁ ସୁବାସୀ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଶୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଲୋକ କୋଳାହଳରେ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ଦେଖିଲା - ଘର ଲୋକପୂର୍ଣ୍ଣ, ସେ କିଛି ବୁଝି ପାରିଲା ନାହିଁ । ଶୀର୍ଣ୍ଣ ହସ୍ତ ହୟରେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠାଭଗ୍ନୀର ବସ୍ତ୍ରାଞ୍ଚଳ ଦୃଢ଼ଭାବରେ ଧରି ରହିଲା । କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଶୁ, ସେ କିପରି ଜାଣିବ - ଆଜି ସେ କି ମହାରତ୍ନ ହରାଇ ବସିଚି ! ସମସ୍ତଙ୍କ ମୁଖକୁ ଚାହିଁ ନ ବୁଝିଲା ବିସ୍ମୟରେ ସେ ମୂକ ହୋଇ ରହିଲା । କେହି ତାହା ଆଡ଼କୁ ଅନାଇଲେ ନାହିଁ ।

କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ପୂର୍ବୋକ୍ତ ବୃଦ୍ଧା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଟି ବାଳିକାଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ଘରୁ ବାହାରି ଆସିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲା । ବେନୁ ମାଆର ଆଦେଶ ଶଶୀ ଭାଙ୍ଗି ପାରିଲା ନାହିଁ । ବାହାରକୁ ଆସିଲା । ପାଷାଣ କଠିନ ହୃଦୟରେ ମାତାର ସେହି ସ୍ନେହମୟ ବଦନ ପ୍ରତି ଶେଷଥର ପାଇଁ ଦୃଷ୍ଟିପାତ କଲା-। ତାର ସମଗ୍ର ଶରୀର ଘର୍ମାକ୍ତ ହୋଇଉଠିଲା । ଆଖିରୁ ଟପ୍ ଟପ୍ ହୋଇ ଲୁହ ଝରିବାକୁ ଲାଗିଲା-। ଲୁଗାକାନିରେ ଲୁହ ପୋଛିଦେଇ ବାଳିକାଟି ବାହାରକୁ ଆସି ଦେଖିଲା, ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଯୁବକତ୍ରୟ ତାହାର ଓ ତା ଭଉଣୀର ଅପେକ୍ଷାରେ ରହିଛନ୍ତି ।

ସେ ବାହାରକୁ ବାହାରିଲା ମାତ୍ରେ ବୀରବାବୁ ଅଗ୍ରସର ହୋଇ କହିଲେ - “ଶଶି, ଏ ଘର ଛାଡ଼ିବାକୁ ହେବ । ମୁଁ ତତେ ଯେଉଁଠିକି ନେଇଯିବି ସେଠାକୁ ଯିବାକୁ ହେବ । ନୋହିଲେ ଆମେ ଯାଉଛୁ ।” ବୀରବାବୁଙ୍କ ଧ୍ୱନି ଶଶୀ କର୍ଣ୍ଣକୁ ବଡ଼ କରୁଣ ଓ ନିଷ୍ଠୁର ବୋଧହେଲା । ସେ ବିଷାଦଶୀର୍ଣ୍ଣ ମୁଖ ଟେକି ଓ ଚକ୍ଷଦ୍ୱୟ ବିସ୍ଫାରିତ କରି ବୀରବାବୁଙ୍କ ମୁଖକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କଲା ।

ପୁନର୍ବାର ବୀରବାବୁ କହିଲେ - “ଶଶି, ଆସେ, ନୋହିଲେ ଆମ୍ଭେମାନେ ଯାଉଛୁ ।” ଏଥର ବାଳିକାଟି ପାଟି ଫିଟେଇଲା । ବିଷାଦ-ବିଧୁର କଣ୍ଠରେ କହିଲା - “ବାବୁ, ମୋ ବୋଉ ଏଠି ପଡ଼ି ରହିଥିବ ?” ବାଳିକାର କରୁଣ କଣ୍ଠ ବଡ଼ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ । ତାହା ଯୁବକତ୍ରୟର କୋମଳ ହୃଦୟର ସବୁଠାରୁ କୋମଳ ତନ୍ତ୍ରୀରେ ଆଘାତ କଲା । ସେମାନେ ସହାନୁଭୂତିରେ ବିଗଳିତ ହୋଇଉଠିଲେ-। ବୀର ସାନ୍ତ୍ୱନ ପୂର୍ବକ କହିଲେ - “ନାହିଁରେ, ତୋ ବୋଉର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆମେ କରିବା । ତୁ ଚାଲ୍ । ତୁମ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ଆମେ ସାଙ୍ଗରେ ନେଇଯିବୁ ।”

ଅଗତ୍ୟା ବାଳିକା ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ସମ୍ମତ ହେଲା । ଚିରଦିନର ବିଷାଦ-ସ୍ମୃତିବିଜଡ଼ିତ ସେହି ଭଗ୍ନ କୁଟୀରକୁ ଫେରି ଅନାଇଲା । ଆଉ ସେଠାରେ ତାହାର ସ୍ଥାନ ନାହିଁ । ଆଜି ହୁଏତ ତାର ସେହି ଆବାଲ୍ୟ ଆଦରର କୁଡ଼ିଆ ଖଣ୍ଡି ଚିରକାଳ ପାଇଁ ଛାଡ଼ି କେଉଁ ଅଜଣା ରାଇଜକୁ ଯିବାକୁ ହେବ । ଏତେ ଦୁଃଖରେ ସୁଦ୍ଧା ବାଳିକାର ପ୍ରାଣରେ ମମତା ପ୍ରବଳ ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ବାକ୍‌ଶକ୍ତିହୀନ ହୋଇ ଭଗ୍ନୀକୁ ଧରି ଠିଆ ହୋଇ ରହିଲା ।

କେଉଁ ଆଡ଼େ ଯିବ ତାହାକୁ ବୁଦ୍ଧି ଦିଶିଲା ନାହିଁ । ସେ ଜାତିରେ ଗୋପାଳ । ଆଜିକୁ ୫ ବର୍ଷ ତଳେ ତା’ ଭଉଣୀର ଜନ୍ମର ଠିକ୍ ମାସକ ପରେ ତାହାର ସ୍ନେହମୟ ପିତା ପରିବାରକୁ ଦୁଃଖସାଗରରେ ଭସେଇ ଲୁଚିଗଲେ । ଆଜି ତାର ଏକମାତ୍ର ଭରସା ମାଆ ମଧ୍ୟ ସେହି ବାଟ ଧରିଲା । ଆଜି ଏତେବଡ଼ ଦୁନିଆଁରେ ତାହାର ଆପଣାର କେହି ନାହିଁ । ଯେତେ ଅଧିକ ଭାବୁଥିଲା - ଏଇ କଥାଟି ତା’ ପ୍ରାଣର ସୂକ୍ଷ୍ମତନ୍ତ୍ରୀକୁ ସେତିକି ଦୋହଲେଇ ଦେଉଥିଲା । ବାଳିକାଟି ସମସ୍ତ ବିଶ୍ୱକୁ କେବଳ ସେହି ‘କେହିନାହିଁ’ ସେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଭାବିନେଲା । ବାସ୍ତବିକ୍ ଚାରି ଆଡ଼େ ଜଗତ୍‌, ଅନନ୍ତ ଜଗତ୍ । ଆପଣାର ସବୁ ସୁଖ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ବିଳାସିତାର ଅନନ୍ତ ପ୍ରସାର ମେଲାଇ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ବିପଣି ପରି ବିସ୍ତୃତଭାବେ ସୁସଜ୍ଜିତ । ଅଥଚ କ୍ଷୁଦ୍ର ଦୀନା ବାଳିକା ଶଶୀର ଆଜି କେହି ନାହିଁ । ଶଶୀ ଆକାଶ ଆଡ଼କୁ ଦୃଷ୍ଟିପାତ କଲା । ଦେଖିଲା - ଆକାଶ ଅନ୍ଧକାର । କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଓଟି ତାରା ସେ ଅନନ୍ତ ଘନାନ୍ଧକାରରେ ଜଳଜଳ ହୋଇ ଜଳୁଚନ୍ତି । ହାୟ - ଆଜି ତାର ମାତା କେଉଁଠାରେ ? ଏହି ଅପୂର୍ବ ରହସ୍ୟମୟ ଆକାଶର ନିବିଡ଼ ଅନନ୍ତ ଶୂନ୍ୟରେ ବୋଧହୁଏ ମିଳାଇଗଲେ ।

ବାଳିକା କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ନୟନରେ ଏଣେ ତେଣେ ଚାହିଁଲା । ସମ୍ମୁଖରେ ଯୁବକତ୍ରୟ । ଏତେକ୍ଷଣ ପରେ ସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ରୂପେ ତିନିଜଣଙ୍କୁ ଦେଖି ପାରିଲା । ସ୍ନେହମୟ ବନ୍ଧୁ ପରି ସେହି କୃଷ୍ଣକାୟ ସୁଦୀର୍ଘ ଦେହ ବଳିଷ୍ଠ ଯୁବକ । ତାଙ୍କ ସାଙ୍ଗ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲବଦନ, ଆଉ ଜଣେ ତାରିଆଡ଼କୁ ସକରୁଣ ନିବିଷ୍ଟ ଆଖିରେ ଚାହିଁ ରହିଛନ୍ତି । ତୃତୀୟ ଜଣକ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଳ୍ପବୟସ୍କ । ଶଶୀ ଆଗ୍ରହ ମିଶା ବିସ୍ମୟରେ ତିନିଜଣଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଦେଖିଲା - ସେହି ଅଳ୍ପ ବୟସ୍କ ତରୁଣଟି ତାହାରି ମୁହଁକୁ ଏକଧ୍ୟାନରେ ଚାହିଁ ରହିଚନ୍ତି । ଚକ୍ଷୁ ଅଶ୍ରୁପର୍ଣ୍ଣ । ସେହି ଅବ୍ୟକ୍ତି ସହାନୁଭୂତି ଶଶୀର ଅନ୍ତରକୁ ଛୁଇଁଗଲା । ସେ କିଛି ଗୋଟାଏ ଅନୁଭବ କଲା ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ତାର ସ୍ୱରୂପ ବୁଝି ପାରିଲାନି ।

କିଛି ସମୟ ପରେ ବୀରବାବୁ ଦୁଇ ଭଉଣୀ ଓ ଦୁଇ ସାଙ୍ଗଙ୍କୁ ଯିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ବାଳିକାଟି ସାନଭଉଣୀର ହାତଧରି ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍‌ଧ ପରି ସେମାନଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଚାଲିଲା । ସତେ, ସେମାନେ ତାର କିଏ ? କେଉଁ ଅଜଣା ସ୍ୱର୍ଗଲୋକର ଦେବତା । ମମତାର ମୋହରେ ତାକୁ ବାନ୍ଧିଦେଇଚନ୍ତି । ପଛରେ ମାଆର ମୃତପିଣ୍ଡ । ଆଗରେ ଭରସାର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଆଲୋକ । ଶଶୀ କ୍ଷଣକ ପାଇଁ ଆତ୍ମବିସ୍ମୃତା ହୋଇ ଅସ୍ଫୁଟ ଧ୍ୱନିରେ କହିଲା - “ମହାପ୍ରଭୁ !” ଦୁଇଧାର ଲୁହ ତା’ ଆଖିରୁ ବୋହିଗଲା । କିନ୍ତୁ ପରକ୍ଷଣରେ ଦେଖିଲା, ସେହି ଅଳ୍ପବୟସ୍କ ଯୁବକ ତାହାର ହାତକୁ ନିଜ ହାତରେ ଧରି ତା’ ଆଖିରୁ ଲୁହ ପୋଛିଦେଲେ । ଶଶୀର ହୃଦୟ ଅନବବୋଧ୍ୟ ସ୍ନେହ ଓ ଭକ୍ତିରେ ନତ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ସେ କିଛି ବୁଝି ପାରିଲା ନାହିଁ ।

ସେଦିନ ରାତି ପ୍ରାୟ ୧୨ଟା ବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ଘରକୁ ଫେରି ଆସିଲେ । ନିଜ କୋଠରୀର ଖଟରେ ଲମ୍ବହୋଇ ପଡ଼ିଗଲେ । ଦେହରେ ଅପରିସୀମ କ୍ଳାନ୍ତି, ମନରେ ଅନ୍ତହୀନ ଭାବନା । ଦୁଃଖରେ ଓ କ୍ଷୋଭରେ ଜଗନ୍ନାଥ ଭାବିଲେ - ମଣିଷର ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁର

ରହସ୍ୟ । ଜନ୍ମ ତାଙ୍କୁ ଯେତିକି ବିସ୍ମିତ ବୋଧହେଲା, ମୃତ୍ୟୁ ସେତିକି ପରିମାଣରେ ତାଙ୍କୁ ଅଭିଭୂତ କଲା । ଶଶୀ ଓ ସୁବାସୀର ବିଷୟ ଘନ ଘନ ମନେପଡ଼ିଲା । ସେହି ସୁନ୍ଦରୀର ଗଭୀର ଶୋକମଳିନ ମୁଖଚ୍ଛବି ଜଗନ୍ନାଥର ହୃଦୟପଟ୍ଟରେ ଏକ ଅପୂର୍ବ ଆବେଗ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ନିଜେ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ କାହିଁକି ?

ତୃତୀୟ ପଟ

ଧନ୍ୟ ସେ ସଂସାର ଆତ୍ମୀୟ ବାନ୍ଧବ ମଧ୍ୟେ ସ୍ନେହ ଯହିଁ ସାର ।

ଜୁଲାଇ ମାସ । ବର୍ଷା ଝର ଝର ବର୍ଷି ଯାଉଛି । ଚାଳରୁ ଅବିରତ ପାଣି ଖସି ପଡ଼ୁଛି । ସେଇ ଦୃଶ୍ୟକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଗୋଟିଏ ଆରାମଚଉକି ଉପରେ ଶଶୀ ଅର୍ଦ୍ଧଶାୟିତା ଭାବରେ ବସି ରହିଚି-। ବୟସ ଅନ୍ୟୂନ ଚଉଦ । ହାତରେ ଏମ୍ବ୍ରଏଡ଼ରୀର ସିଲାଇ ଛୁଞ୍ଚି ।

ଶଶୀ ସିଲାଇ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମନୋନିବେଶ କଲା । କ୍ଷୁଦ୍ର ଚମ୍ପାକଢ଼ପରି ଆଙ୍ଗୁଳିଗୁଡ଼ିକ ଛୁଞ୍ଚି ଓ ସୂତା ସହିତ ଖେଳିଲା ପରି ଜଣ ଯାଉଥିଲା । ଶଶୀର ମୁହଁ ବଡ ସୁନ୍ଦର, ବଡ଼ କୋମଳ, କରୁଣ ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଜ୍ୟୋତି−ପୂର୍ଣ୍ଣ । ଭସା ଭସା ଚକ୍ଷୁ ଦୁଇଟିରେ ତରଳ ଚାହାଣୀ ।

ଆଭାଦୀପ୍ତ ଗଣ୍ଡଫଳକ । କ୍ଷୁଦ୍ର ବିମ୍ବାଧର ନିର୍ଦୋଷ ଅଥଚ ସୁନ୍ଦର । ତରୁଣ ଯୌବନର ବିଳାସ ଓ ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେହି ସୁନ୍ଦର କଟାକ୍ଷ କଳଙ୍କିତ କରିନାହିଁ । ଶଶୀ ଥରେ ଥରେ ସିଲଇ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଥରେ ଥରେ ପତିତ ବର୍ଷାଧାରାକୁ ଚାହୁଁଥାଏ । ଗୃହର ବାରଣ୍ଡାଟି ପକ୍‌କା ସିମେଣ୍ଟ୍ । ଘରଟି ବଙ୍ଗଳା ଧରଣର କ୍ଷୁଦ୍ର; କିନ୍ତୁ ପରିଷ୍କାର । ସିମେଣ୍ଟ ଚଟାଣରେ କୌଣସି ଚିହ୍ନ ଦେଖାଯାଉ ନଥିଲା ।

ଶଶୀର ପରିଧାନ ଖଣ୍ଡେ ଅଳ୍ପଦାମ୍‌ର ବିଲାତି ଶାଢ଼ୀ ଏବଂ ଭିତରେ ଖଣ୍ଡେ କାଞ୍ଚଲା । ସାଧାରଣ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ଘର ବାଳିକାମାନଙ୍କର ପରିଚ୍ଛଦ । ପୂର୍ବେ ଆଜିକାଲିକାପରି ଜାକେଟ୍ ସେମିଜ୍, ପେଟିକୋଟ୍ର ଆଦର ସେତେ ନଥିଲା । ବିଶେଷ ପ୍ରୟୋଜନ ନଥିଲେ ସେ ସବୁ ପ୍ରାୟ କେହି ବ୍ୟବହାର କରୁ ନଥିଲେ ।

ବର୍ଷା ଝର ଝର ବର୍ଷି ଯାଉଥିଲା । ଚାଳରୁ ଖସି ଭୂମି ଉପରେ ଶତହୀରକ ଖଣ୍ଡପରି ଚୂର୍ଣ୍ଣବିଚୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଫେନାୟିତ ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍ ଆକାରରେ ଫୁଟି ଉଠି ପୁଣି ମିଳଇ ବହି ଯାଉଥିଲା । ଶଶୀ ସେହି ବୁଦ୍ ବୁଦ୍ ରାଶି ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରୁ କରୁ ମାନବ ଜୀବନକୁ ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍ ସଙ୍ଗେ ତୁଳନା କରୁଥିଲା । ଆଜିକୁ ଅଢ଼େଇ ବର୍ଷତଳେ ସେ କେଉଁଠି ଥିଲା । ସେ ଦୀନହୀନ ଜୀର୍ଣ୍ଣ କୁଟୀର । ଭଗ୍ନୀ ସୁବାସୀ ସହିତ ମାଆ ତାର କେତେ ଆନନ୍ଦରେ ସେ କୁଟୀର ମଣ୍ଡୁଥିଲା । ଶାନ୍ତିରେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହୋଇ ଉଠୁଥିଲା-। ମାତାର ମୃତ୍ୟୁ ଚନ୍ତା ଶଶୀର ମନରେ ପୂର୍ବପରି ଗଭୀର ଭାବରେ ଆଘାତ କରି ଏକ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଦୁଃଖଭାବର ଅବତାରଣା କଲା । ମାଆର ସେଇ ଅତି ପରିଚିତ ମୁହଁଟି ତା’ଆଖି ଆଗରେ ଦେଖାଗଲା । ଶଶୀ ଦୁଃଖରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇପଡ଼ିଲା ।

ଦିନ କାହାର ରହେ ? ଦିନ ଚାଲିଯାଏ; କିନ୍ତୁ ଦିନ ସମସ୍ତଙ୍କର ସମାନଭାବରେ ଯାଏ ନାହିଁ । କେବେ ଦିଃଖ, କେବେ ସୁଖ । ହସ କାନ୍ଦର ଗୋଳାଗୋଳି ଭିତରେ ଦିନ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହୁଏ । କାହାକୁ ଅପେକ୍ଷା ରଖେନି । କାହାର ସୁବିଧା ବୁଝେ ନାହିଁ । ମଣିଷ ଜୀବନରେ କେତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, କେତେ ଭଙ୍ଗା ଗଢ଼ାର ଇତିହାସ - ଦିନ ତାଆରି ମୂକସାକ୍ଷୀ ଭାବରେ ରହିଯାଏ । କାଳ ଅନନ୍ତ, ଅସୀମ । ସାଧାରଣ ମଣିଷର ସୀମିତ ଜୀବନକାଳ ପାଇଁ ତାର ଗତି ଅତି ଦ୍ରୁତ ବୋଧହୁଏ ।

ଶଶୀ ଓ ସୁବାସୀର ମଧ୍ୟ ଦିନ ଚାଲି ଯାଉଛି । ଆଜି ସେ ଦିହେଁ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ବସ୍ତ୍ର ପରିହିତା ପୂର୍ବର ଗୋପାଳ ବାଳିକା ଶଶୀ ଓ ସୁବାସୀ ନୁହନ୍ତି । ସେମାନେ ବୀର ବିକ୍ରମଜେନାଙ୍କ ପରିବାରଭୁକ୍ତ । କନ୍ୟା ଓ ଭଗ୍ନୀ ସ୍ନେହରେ ପ୍ରତିପାଳିତା । ସେମାନଙ୍କୁ ପଦେ କଟୁକଥା କହିବାର କାହାର ସାହସ ନାହିଁ । ଲାବଣ୍ୟ ପ୍ରତିମା, ଚମ୍ପକବରଣା, ଉଜ୍ଜ୍ୱଳଚକ୍ଷୁବିଶିଷ୍ଟା ଶଶୀ - ଶାନ୍ତ । ଶଶୀ ଆଉ ଚପଳା ବାଳିକା, ସୁବାସୀ - ସୁହାସିନୀର ନାମାନ୍ତର ପାଇଛନ୍ତି ।

ବୀରବାବୁଙ୍କ ପିତା ଜେମସ୍ ଜେନା ଛାପାଖାନାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି କୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ମାସିକ ବେତନ ପା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପରିବାରରେ ତାଙ୍କର ଦୁଇ ପୁତ୍ର ବୀର ଓ ଶରତ୍‌ଚନ୍ଦ୍ର, ଆଉ କନ୍ୟା ଭାନୁମତୀ ଛଡ଼ା ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ସୁମତି ଓ ବୃଦ୍ଧ ପିତା ମାତା । ଜେମସ୍ ବାବୁ ସଚଳ । ପୁତ୍ର ଦୁହେଁ ସର୍ଭେ ଇଲାକାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ କନ୍ୟା ଅବସର ସମୟରେ ସିଲାଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରି କିଛି କିଛି ରୋଜଗାର କରନ୍ତି । ଭାନୁମତୀ ବାଳିକା ବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀ । ସମସ୍ତେ କର୍ମଠ, ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବାଡ଼ିବଗିଚା ଧାନଜମିରୁ ବି କିଛି ବାର୍ଷିକ ଆୟ ହୁଏ । ବରଷକ ଭାତ ଓ ଲୁଗାର ଭାବନା କରିବାକୁ ପଡ଼େନା ।

ସେତେବେଳେ ଆଜିପରି ଏତେ ଅଭାବ ନ ଥିଲା । ଲୋକେ ଖାଦ୍ୟ ଅଭାବରେ ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ମରି ଶୋଉ ନ ଥିଲେ କିମ୍ବା ଟଙ୍କାରେ ତିନିସେର ଚାଉଳ ହେବ ବୋଲି କେହି କଳ୍ପନା ବି କରି ନ ଥିଲେ-। ମିଶ୍ ନାରୀମାନେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ମାନଙ୍କୁ ସ୍କୁଲରେ ପାଠ ପଢ଼ାଇ ବିବାହ ଦେଇ ଘରଦ୍ୱାର ଓ ଜମିବାଡ଼ି କରିଦେଉଥିଲେ । ଜେମସ୍ ବାବୁଙ୍କର ପିତା ମାତା ସେହି ସୁବିଧାର ସୁଯୋଗ ନେଇଥିଲେ ।

ବୀରବାବୁ ଓ ଶରତଚନ୍ଦ୍ର ଉଭୟେ ଅବିବାହିତ ଥିଲେ । ସେମାନେ ପିତାମାତା ଓ ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କର ବଡ଼ ବାଧ୍ୟ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଚଗଲା ଶରତ ଗୋସେଇଁ ମା ବୁଢ଼ୀ ଅଣ୍ଟାରେ ପଇସା ରଖିଦିଏ ନାହିଁ । ପୁଆପିଠାର ଭକ୍ତ ଶରତ ନିଜ ରୋଜଗାରତକ ନିଜ ପିତାମାତାଙ୍କ ହାତରେ ନ ଦେଇ ଗୋସେଇଁମା ହାତରେ ଦିଏ । ସେଥିପାଇଁ ବୁଢ଼ୀ ଉପରେ ତାର ଷୋଳପଣି ଅଧିକାର । ବୁଢ଼ୀର ଇଚ୍ଛା ଶରତ ପୁଆପିଠାର ଭକ୍ତ ନ ହୋଇ ପଇସାର ଭକ୍ତ ହେଉ ।

ବୁଢୀ ଥରେ ଥରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ କୁହନ୍ତି “ତୋ ବୋଉ ପାଇଁ ସୁନା ପଇଁଚ କରିବୁ-। ଟଙ୍କା ରଖ-।” ଶରତ ଶୁଣି ହସି ହସି ଉତ୍ତର ଦିଏ “ତୁ ସୁନା ପଇଁଚ ପିନ୍ଧିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛୁ, ଦେଖୁଛି ।” ବୁଢ଼ୀମା ଯଦି ବିରକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି - ମା କୁହନ୍ତି - “ଶରରେ, ସାନ୍ତମା ବୁଢ଼ୀଲୋକ । ତାଙ୍କୁ ବିରକ୍ତ କରନା ।”

ଶରତ ପୁନର୍ବାର ହସି ହସି ଉତ୍ତର ଦିଏ - “ମା, ତୁ ଜାଣିନାହୁଁ । ସେ ମୋ ଘରଣୀ । ତା ହାତରେ ପଇସା କଉଡ଼ି ରହିଲା । ଆଉ କାହାକୁ ମାଗିବ ? ତୋର ସେଥିକି ମୁଣ୍ଡ ବଥା ଟିକିଏ କମ୍ ହେବା ଭଲ ।”

ଶରତ ଚପଳ ସ୍ୱଭାବ ହେଲେ ବି ଦୁଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ଚାକିରୀ ଭିତରେ ବାଡ଼ି ବଗିଚା ଓ ଗୋରୁ ଗାଈର ମଧ୍ୟ ତତ୍ତ୍ୱ ନିଏ । ସେଥିପାଇଁ ପକ୍ଷପାତିନୀ ବୃଦ୍ଧା ଲୁଚେଇ ଲୁଚେଇ ଶରତପାଇଁ ନାନାପ୍ରକାର ଭୋଜନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆୟୋଜନ କରିଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ନାତୁଣୀ ଭାନୁମତୀ ସେ ସବୁର ସନ୍ଧାନ ପାଇବାମାତ୍ରେ ବୃଦ୍ଧା ସପ୍ତମ ସ୍ୱରରେ ଚିଡ଼ି ଉଠନ୍ତି । ବୃଦ୍ଧ ଯୋହନ୍ ଜେନା ନାତୁଣୀର ଏ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ସହ୍ୟ କରି ନ ପାରି ବେଳେବେଳେ ତା’ପକ୍ଷ ନିଅନ୍ତି । ବାଧ୍ୟ ନାତୁଣୀ ମଧ୍ୟ ‘ସ୍ୱୋପାର୍ଜିତ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ବୃଦ୍ଧ ସାନ୍ତ ବାପର ଲୌହ ସିନ୍ଦୁକରେ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଭୁଲେନାହିଁ । ବୃଦ୍ଧ ବହୁ ଯନ୍ତ୍ରରେ ନାତୁଣୀ ପାଇଁ ନାନାଦି ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆୟୋଜନ କରି ରଖିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଦୁଷ୍ଟ ଶରତ ବୃଦ୍ଧା ସା’ନ୍ତମାଆର ସୁପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେଥିରୁ ଅଧେ ଆତ୍ମସାତ୍ କରିଥାଏ । ଭାନୁମତୀ ତାହା ବୁଝିପାରି ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ବୃଦ୍ଧର ପଦ ମର୍ଦ୍ଦନ କରୁକରୁ ଆତ୍ମଦୁଃଖ ନିବେଦନ କରେ । ତଳ ଉପର ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କର କେବେ ପଡ଼େନି । ପରସ୍ପର ନାମରେ ବୁଢ଼ା ବୁଢ଼ୀ ଆଗରେ ଗୁହାରି କରିବା ସେମାନଙ୍କର ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ । ଗୁହାରି ଫଳରେ ବୁଢ଼ା ବୁଢ଼ୀଙ୍କର ସ୍ନେହ କଳହ ଲାଗେ । ନାତି ନାତୁଣୀ ତାହା ଦେଖି ଆନନ୍ଦରେ ଅଧୀର ହୁଅନ୍ତି ।

ବୀରବାବୁ ଏ ସବୁ ମଧ୍ୟରେ ନଥାନ୍ତି । ଲୋକେ କହିଲାପରି ତାଙ୍କ କାମ ଭଲ, କି ସେ ଭଲ । ଧର୍ମଭୀରୁ ବୀର ବିକ୍ରମ ସମାଜରେ ଓ ସଂଗୀମେଳରେ ସୁନାମ ଅର୍ଜ୍ଜନ କରିଥିଲେ । ବୀରର ଆଦର ମାତା ନିକଟରେ, ମାତାଙ୍କୁ ଦେବୀତୁଲ୍ୟ ପୂଜାକରିବା ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ସୁଖ । ବୀର ମାତାର ବିନାନୁମତିରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁନଥିଲେ । “ପିତାମାତା ମୋର ଜଗତର ପ୍ରଭୁ ।” ଏହିପରି କଥା କେବେ କେବେ ତାଙ୍କ ମୁହଁରୁ ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଯାଏ । ସଣ୍ଡେ ସ୍କୁଲରେ ବାଳକ ବାଳିକାମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଦେବା ସମୟରେ ବୀର ସହାସ୍ୟ ବଦନରେ ପଚାରନ୍ତି - “ପିଲାଏ, ପଞ୍ଚମ ଆଜ୍ଞା କଣ ?”

ବିନୀତ ଛାତ୍ର ଜଣେ ସସ୍ମିତ ବଦନରେ ଉତ୍ତରଦିଏ, “ପିତାମାତାଙ୍କୁ ସମାଦର କର ।” “ସେହି କଥାଟି ମନେରଖି ତୁମେମାନେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ । ପିତାମାତାଙ୍କୁ ସମାଦର କରିପାରିଲେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ସମାଦର କରିପାରିବ ଏବଂ ଦୀର୍ଘାୟୁ ହେବ ।”

ପିଲାମାନେ ବୀରବାବୁଙ୍କୁ ବଡ଼ ଭକ୍ତି କରନ୍ତି । ସେ ବଡ଼ ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ, ପରୋପକାରୀ । କୌଣସି ମାଦକଦ୍ରବ୍ୟ ସେ ସ୍ପର୍ଶ କରନ୍ତିନି । ପାନ ସୁଦ୍ଧା ଖଣ୍ଡେ ଖାଇବାର କେହି ତାଙ୍କୁ ଦେଖିନାହିଁ । ସର୍ଭେ ଅଫିସରେ କାମ କରନ୍ତି । ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ ‘ବୀରବାବୁ’ ବୋଲି ଡାକନ୍ତି । ବୀରବାକୁ ଘରେ ଅତି ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲେ । ଚାହାଖିଆ ଅଭ୍ୟାସ ନାହିଁ । ସକାଳୁ ବାଡ଼ିପୋଖରୀର “ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ଘନ ଘଞ୍ଚ କୁମୁଦ କହ୍ଲାରଶୋଭୀ ନୀଳାଭ ନିର୍ମଳ ଜଳରେ” ଡୁବାଟା ଦେଇ ଆସି ସାମାନ୍ୟ ଚଟଣୀ, ଭର୍ତ୍ତା କିମ୍ବା ଶାଗଭଜା ସହିତ ଓଡିଆ ଜାତିର ବଳସଂଚାରକାରୀ ସେହି ପୁରୁଷାନୁକ୍ତମିକ ପଖାଳଭାତ ସାଦରେ ଭୋଜନ କରୁଥିଲେ । ଭୋଜନ ପାନରେ ସଂଯମୀ, ବିଳାସହୀନ ଓ ସଦା ପରିଶ୍ରମକୁଶଳ ସୁଚରିତ୍ରସଂପନ୍ନ ବୀରବିକ୍ରମ ପ୍ରକୃତରେ ବୀର ବିକ୍ରମ ଥିଲେ । ବର୍ଣ୍ଣ ଈଷତ୍ କୃଷ୍ଣାଭ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ସୁଗଠିତ ଦେହ, ସୁନ୍ଦର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଲାବଣ୍ୟମଣ୍ଡିତ ମୁଖ ବିଶାଳତ୍ୱର ପରିଚାୟକ ।

ବୀର ବିକ୍ରମ ମେଧାବୀ ଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସ୍କୁଲ କଲେଜର ଶିକ୍ଷାରେ ଅଧିକ ଦୂର ଅଗ୍ରସର ହୋଇ ପାରିନଥିଲେ । ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ ସ ଦ୍ୱିତୀୟଶ୍ରେଣୀପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢ଼ି ପିତାଙ୍କ ଆଦେଶାନୁସାରେ ସର୍ଭେ ଇଲାକାରେ ଭର୍ତ୍ତି ହେଲେ । ମାସିକ ଆୟ ବେଳେ ବେଳେ ତିରିଶ ଟଙ୍କାରୁ ମଧ୍ୟ ବଳିପଡ଼ୁଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ତାହାହିଁ ଅତି ଉଚ୍ଚକାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା ।

ଜଗନ୍ନାଥ ପାତ୍ରଙ୍କର ମାମୁଁ ଗୌରାଙ୍ଗ ପାତ୍ର କଟକର ସର୍ଭେ ଇଲାକାରେ ଖଣ୍ଡେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଚାକିରୀ କରୁଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ବୀରବାବୁଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ପରିଚୟ । ଜଗନ୍ନାଥ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଥିଲେ ଓ ମିଶନ୍ ସ୍କୁଲରେ ସୁଖ୍ୟାତି ସହିତ ପଢ଼ୁଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ସଂସ୍ରବରେ ଆସିଥିଲେ । ବାଇବେଲ୍ ପରୀକ୍ଷା ଦେଉଥିଲେ । କେବେ କେବେ ପୁରସ୍କାର ମଧ୍ୟ ପାଇଛନ୍ତି । ସେ ଅଳ୍ପ ବୟସ୍କ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବୀରଙ୍କର ବିଶେଷ ସ୍ନେହର ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ପାରିଥିଲେ । ଉଭୟଙ୍କ ଗୃହ ମଧ୍ୟ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ । ସେଥିପାଇଁ ଅନେକବାର ବୀର ବାବୁଙ୍କ ଗୃହକୁ ଯାତାୟାତର ସୁବିଧା ହୋଇଥିଲା । ବୀରବାବୁଙ୍କ ଉଦାର ଚରିତ୍ର ବାଳକ ଜଗନ୍ନାଥ ମନରେ ମହାଭାବର ଉଦୟ କରାଇଥିଲା । ଫଳସ୍ୱରୂପ ଜଗନ୍ନାଥ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମପ୍ରତି କ୍ରମେ ଆକୃଷ୍ଟ ହେଉଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱଧର୍ମ ପରିତ୍ୟାଗ କରିଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଯେ କେଡ଼େ ଦଃସାଧ୍ୟ, ସେ ତାହା ଜାଣିଥିଲେ । ବୀରବାବୁଙ୍କ ନିକଟରେ ତାଙ୍କ ମନୋଭାବ ଗୁପ୍ତ ନଥିଲା । ଦୁଇସାଥି ବଡ଼ ଭ୍ରମଣପ୍ରିୟ । ପ୍ରତିଦିନ ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ମହାନଦୀ ଓ କାଠଯୋଡ଼ୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ ନାନା ସଦାଳାପ

କରିବା ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନର ପରମ ସୁଖ ଥିଲା । ଏହିପରି ଦିନେ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଆଗରୁ ପାଇଛେ ।

ଶଶୀ ଓ ସୁବାସୀ ବୀରବାବୁଙ୍କ ଧର୍ମ ଭଗ୍ନୀରୂପେ ତାହାଙ୍କ ଘରେ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ଦିନାତିପାତ କରୁଛନ୍ତି । ଉଭୟେ ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ନ୍ତି । ଶଶୀ ଦିନକୁଦିନ ବଡ଼ କର୍ମକୁଶଳ ହୋଇପଡ଼ୁଛି । ବାଡ଼ି ବଗିଚାରେ ଫଳପୁଷ୍ପ ବୃକ୍ଷ ରୋପଣ ଏବଂ ଗୋପାଳନ ତାହାର ଅତିଶୟ ସ୍ନେହର ବିଷୟ । ରନ୍ଧାବଢ଼ା ସେ ଓ ଭାନୁମତୀ ଉଭୟେ ମିଶି କରନ୍ତି ।

ବୀରବାବୁଙ୍କର ପିତାମାତା ବାଳିକାଦ୍ୱୟର ପତା−ମାତା ସ୍ୱରୂପ ହୋଇଛନ୍ତି । ବିଶେଷତଃ ଜେମସ୍ ବାବୁ ଶଶୀର ସୁକଣ୍ଠନିଃସୃତ ଧର୍ମଗୀତ ପ୍ରତିସଂଧ୍ୟାରେ ଶୁଣିବାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ଜେମସ୍‌ବାବୁ ଶଶୀର କଣ୍ଠସଂଗୀତର ଅଜସ୍ର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ଶଶୀର ରୂପଲାବଣ୍ୟର ପ୍ରଶଂସା ନିଷ୍‌ପ୍ରୟୋଦନ-। ଶ୍ୟାମାଙ୍ଗୀ ଭାନୁମତୀ ଓ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣା ଶଶୀ ଏକସ୍ଥାନରେ ବସିଥିଲେ ଏକା ବୃନ୍ତରେ ଫୁଟନ୍ତା ଚଂପା ଗୋଲାପର ତୁଳନା ମନକୁ ଆସେ ।

ପାଠକ ବିରକ୍ତ ହେଉଥିବେ । କଥାରେ କଥାରେ ଅନେକ ବିଳମ୍ବ ହେଲାଣି । ବର୍ଷା ମଧ୍ୟ ଛାଡ଼ିଗଲାଣି । ଆକାଶ ପରିଷ୍କାର । ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣ ପୁଣି ଗଛ ପତ୍ରର ଅଗରେ ପଡ଼ି ଜଳ ଉପରେ ଝିକି ଝିକି ମାରୁଛି ଏବଂ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ଶତ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଫୁଟି ଉଠୁଛି । ବୀରବାବୁଙ୍କ ଗୃହ ଗାଁମୁଣ୍ଡକୁ । ସେଠାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ସାହି ଶେଷ ହୋଇ ହିନ୍ଦୁ ସାହି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ସମ୍ମୁଖ ଦିଗରେ ରାଜପଥ ପଡ଼ିରହିଛି ।

ସେ ସମୟ ଅଶ୍ୱ ଶକଟର ବେଶି ପ୍ରଚଳନ ନଥିଲା, ଲୋକେ ଗୋ’ଯାନରେ ଅବା ପାଦଗତିରେ ଯାତାୟାତ କରୁଥିଲେ । ଦିନ ପ୍ରାୟ ୯ଟା ବାଜିଲାଣି । ଶଶୀ ଏକଧ୍ୟାନରେ ଖଣ୍ଡିଏ କୁରୁତା ସିଲାଇ କରୁଛି ଓ ବେଳେବେଳେ ଦୂରସ୍ଥିତ ଆମ୍ବଗଛକୁ ଅନାଇ ମନରେ ନାନା କଥା ଚିନ୍ତା କରୁଚି । ବିଶେଷତଃ ତା ମାତାର ପୂର୍ବସ୍ମୃତି ଶୈଶବର ଶତ ଦୁଃଖ କଷ୍ଟ ମନରେ କରି ନାନା କଥା ଭାବୁଛି । ସେ ଏକ ସମୟରେ ଛିଣ୍ଡାଲୁଗା ପିନ୍ଧି ଗଉଡ଼ଘରେ ବାସ କରୁଥିଲା । ସଂସାରରେ ତାର ମାଆ ଓ ଭଉଣୀ ଛଡ଼ା ଆଉ କେହି ନଥିଲେ । ବାଲ୍ୟକାଳରେ ପିତାର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ପିତୃସ୍ନେହର ବିଷୟରେ ଅଧିକ ମନେକରି ପାରୁ ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ନେହମୟୀ ଦୁଃଖିନୀ ଜନନୀ ତାହାର ସର୍ବସ୍ୱ ଥିଲା । ସେ କେତେ ଆଦରରେ ମାଆର ସେବା କରେ । ବାଉରିବନ୍ଧୁ ବିଶ୍ୱାଳ ଓ ବାଞ୍ଛାନିଧି ଜେନାଘରେ ଯାଇ ପ୍ରତିଦିନ ଧାନ କୁଟୁଥିଲା । ସେଥିରେ ଯାହା ଆୟ ହେଇଥିଲା ତାକୁ ସଞ୍ଚୟ କରି ମାଆର ପୀଡ଼ା ସମୟରେ ବ୍ୟୟ କରୁଥିଲା । ଆହା, ତାର ମାଆ ଯଦି ଆଜି ବଞ୍ଚିଥାନ୍ତା ସେ କଣ କରିନଥାନ୍ତା । ଆହା ସେ ଯଦି ମରିଯାଇ ତାର ମାଆ ବଞ୍ଚିଥାନ୍ତା ! ଶଶୀର ସେହି ଭୟାନକ ରାତିର ଘଟଣା ମନରେ ପଡ଼ିଲା । ସ୍ନେହମୟ ବୀରଭାଇର ଅଲୋକସାମାନ୍ୟ ଦୟାଗୁଣ ତାହାର ମନେ ପଡ଼ିଲା । ସେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ଭାବିଲା - ଈଶ୍ୱର କି ଅଦ୍ଭୁତ ଭାବରେ ସେଦିନ ତାର ଦୁଃଖ ମୋଚନ କରିଥିଲେ । ବାସ୍ତବିକ୍ ଯାହାର ବାପ ମା’ ନାହିଁ, ଈଶ୍ୱର ତା’ର ବାପ ମା । ଯଦି ବୀରଭାଇ ସହିତ ସେ ରାତିରେ ତାର ଦେଖା ନଥାନ୍ତା, ତେବେ ସେ କଣ କରିଥାନ୍ତା ! ତାପରି ଅଜ୍ଞାନ, ଅସହାୟ, ନିରକ୍ଷର ବାଳିକାପାଇଁ ଈଶ୍ୱର କିପରି ଦୟାର ବାଟ କରି ରଖିଥିଲେ । ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ ଶଶୀର ସବୁକଥା ମନେ ପଡ଼ିଲା । ବୀରଭାଇ ସତେ ତାର ନିଜ ଭାଇ । ବୀରଭାଇର ପରିବାରର ସମସ୍ତେ ଧର୍ମପ୍ରିୟ ଆଉ ସ୍ନେହୀ । ଆହା, ଏପରି ଧାର୍ମିକ ପରିବାର କଟକରେ ଆଉ ନାହାନ୍ତି ପରା ! ବୀର ଭାଇର ମା ସତେ ଯେପରି ତା’ର ନିଜର ମାଆ । ପୁଣି ବାବା ତାଙ୍କର । ବାଳିକା ପିତୃସ୍ନେହର ଆଭାସମାତ୍ର ପାଇଥିଲା । ଜେମସ୍‌ବାବୁ ନିଜର ପିଲାମାନଙ୍କଠାରୁ ଶଶୀକୁ ଅଧିକ ଭଲ ପାଉଛନ୍ତି । ଆନନ୍ଦବିହ୍ୱଳ ହୋଇ ଶଶୀ ତାହା ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା । ବାବାଙ୍କର ସେହି “ମା ଶଶୀ” ଡାକ ତାହାର କର୍ଣ୍ଣରେ ପ୍ରବାଶ କରି ହୃଦୟରେ ଏକ ଅମୃତମୟ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ସତେ ଜଗତରେ ଅପରର ପିତା ଯଦି ଏଡ଼େ ସ୍ନେହୀ,ତାର ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ପିତା କେଡ଼େ ସ୍ନେହୀ ନଥିବେ । ଧର୍ମପ୍ରିୟ ବାଳିକା ଶଶୀ ଆନନ୍ଦରେ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ପୁଣି ସେହି ରାତ୍ରିର ଦୃଶ୍ୟ ତାର ମନେପଡ଼ିଲା । ସେଥି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆଉ ଜଣକର ସୁନ୍ଦର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ମୂର୍ତ୍ତି ତା’ ହୃଦୟରେ ହଠାତ୍ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲା । ଯାହାର ବିଶାଳ ସ୍ନେହମୟ ଚାହାଣୀରେ ତାହାର ବାଳିକା ହୃଦୟ ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୋଇଉଠିଥିଲା । ଯାହାର କୋମଳ ସ୍ନେହମୟ କର ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ ତାହାର ନୟନର ଅଶ୍ରୁ ମାର୍ଜନା କରିଥିଲା । ଅଢ଼େଇବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଦିନେହେଲେ ତ ସେ ତାହାର ଦେଖା ପାଇନାହିଁ । ସେ କିପରି ବା ଦେଖା ପାଇବ । ସ୍କୁଲକୁ ସେ ଯାଏ, ଘରକୁ ଆସେ । ଘରଲୋକ ଛଡ଼ା ଆଉ କାହା ସହିତ ବିଶେଷ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରେ ନାହିଁ । ସାହି ବୁଲିବାକୁ ମା’ର ବାରଣ । ସେ କିପରି ପୁଣି ଜଣେ ପୁରୁଷ ପିଲାର ସନ୍ଧାନ ବା ରଖି ପାରିବ । କିନ୍ତୁ ଶଶୀର ହୃଦୟରେ ସେ ସ୍ନେହମୟ ମୂର୍ତ୍ତି କେଉଁ ଅଜ୍ଞାତ ରାଜ୍ୟର ଦେବତାପରି ଉଚ୍ଚସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଅଛି । ସେ ନିଜେ ତାହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବୁଝି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତାହାର କଥା ସ୍ମରଣ ହେଲାମାତ୍ରେ ଶଶୀର ହୃଦୟ ଅଜଣା ରାଗିଣୀରେ ବାଜି ଉଠୁଛି । ତାର ହେତୁହୀନ ମନରେ କେଜାଣି କାହିଁକି ସେହି ଯୁବକର ଦର୍ଶନାକାଂକ୍ଷା ବଳବତୀ ବାସନା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ମନେ ମନେ ସେ ଈରଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା - ଥରେ ହେଲେ ଦୂରରୁ ସେ ସେହି ସହାନୁଭୂତିଭରା ମୁହଁଟିକୁ ଦେଖିପାରନ୍ତା ।

ହଠାତ୍ ଶଶୀର ଭାବନାରେ ବାଧା ପଡ଼ିଲା । ସେ ଚଞ୍ଚଳ ପଦଶଦ୍ଦ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇ ସହସା ଚମକି ଉଠିଲା । ଆଗକୁ ଚାହିଁ ଦେଖିଲା - ତାର ସମ୍ମୁଖରେ ଜଣେ ଯୁବକ ଠିଆ ହୋଇଛନ୍ତି । ସେ ଅପ୍ରତିଭ ହୋଇ ପଡ଼ିଲା । ଆଗନ୍ତୁକ ମଧ୍ୟ ସହସା ଶଶୀକୁ କିଛି କହି ନପାରି ତାହାର ଆୟତ ନେତ୍ର ଦ୍ୱୟର କୋମଳ ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଚାହାଣୀରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ପର କ୍ଷଣରେ ଶଶୀ ସଂଭ୍ରମ ସହକାରେ ମୁଣ୍ଡରେ ଲୁଗା ଦେଇ ଆଗନ୍ତୁକଙ୍କୁ ଚାହିଁବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲା । କିନ୍ତୁ କଥା କହିବାର ସାହସ ତାର ହେଲାନି । ଆଗନ୍ତୁକ ଶଶୀର ତତ୍କାଳୀନ ଅବସ୍ଥା ବୁଝିପାରିଲେ । ସଂକୋଚର ସହିତ ପଚାରିଲେ - “ବୀରବାବୁ ଘରେଅଛନ୍ତି ? ତାଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବା ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।”

ବୀରବାବୁ ଏବଂ ଶରତ ଉଭୟେ ସେଦିନ କାର୍ଯ୍ୟବଶତଃ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଯାଇଥିଲେ । ଶଶୀ ସହଜ ସ୍ୱରରେ କହିଲା - “ଭାଇ ଘରେ ନାହାନ୍ତି ।” ଆଗନ୍ତୁକ ବିବ୍ରତ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ । ନତସ୍ୱରରେ କହିଲେ,“ବଡ଼ ଦରକାର ଥିଲା । ଆଚ୍ଛା, ମୁଁ ଯାଉଚି । ସେ କେବେ ଆସିବେ କହି ପାରିବକି ?”

ଶଶୀର ବଡ଼ ସଙ୍କଟ । ସେ ଦେଖିଲା ଆଗନ୍ତୁକ ପୁନର୍ବାର କଥା କହିଲେଣି । ସେ ମୁଖ ନତ କରି କହିଲା - “ଭାଇ ସୋମବାର ଆସିବା । କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଯାଇଛନ୍ତି ।”

ହଠାତ୍ ଆଗନ୍ତୁକ ହୃଦୟ କୌତୂହଳୀ ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ଶଶୀ ଆଡ଼କୁ ବିସ୍ମୟ ବିହ୍ୱଳନେତ୍ରରେ ଅନାଇ ଅସ୍ଫୁଟସ୍ୱରରେ ସ୍ୱତଃ କହି ପକାଇଲେ “କିଏ ? ଶଶୀ ?”

ଶଶୀର କର୍ଣ୍ଣରେ କଥାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ସେ ଲଜ୍ଜାରେ ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇ ଆରକ୍ତ ବଦନରେ ଭୂମିଆଡ଼କୁ ଦୃଷ୍ଚିପାତ କରି ରହିଲା । କିନ୍ତୁ ତାହାର ହୃଦୟ ଏକ ଅଭୂତପୂର୍ବ ଆନ୍ଦରେ ପୂରିଉଠିଲା । ତାହାର ସମସ୍ତ ଶରୀର ଏକ ଅଜ୍ଞାତ ଭାବ ଆବେଶରେ କମ୍ପିତ ହୋଇଉଠିଲା । “କିଏ, ଶଶୀ !” କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ତାହାର ହୃଦୟତନ୍ତ୍ରୀରେ ଆଘାତ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଶଶୀ ଆତ୍ମବିସ୍ମୃତା ହୋଇ ଭୂମିକୁ ଚାହିଁ ଠିଆ ହୋଇ ରହିଲା । ଆଗନ୍ତୁକ ଅନେକକ୍ଷଣ ବାଳିକାକୁ ଚାହିଁ କଣ ଭାବିଲେ । ପରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଗନ୍ତବ୍ୟ ମାର୍ଗରେ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ତାହାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ଥାନ ପରେ ଶଶୀର ଧ୍ୟାନ ଭଗ୍ନ ହେଲା । ସେ ଅନାଇ ଦେଖିଲା ଆଗନ୍ତୁକ ଆଉ ନାହିଁ । ଆହା, ଥରେ ଭଲା ସେ ପେରି ଆସନ୍ତେ । ସେ ନିଶ୍ଚୟ ଲଜ୍ଜା ସଂକେଚ ତ୍ୟାଗକରି ତାଙ୍କୁ ମନଭରି ଦେଖନ୍ତା । ବିସ୍ମୟରେ ଓ ଲଜ୍ଜାରେ ଶଶୀ ଭାବିଲା - “କି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ, ! ଏତେଦିନପରେ ଥରେ ହେଲେ କୃତଜ୍ଞତା ଜଣାଇ ପାରିଲି ନାହିଁ । ମୁଁ ତ ଚିହ୍ନି ନଥିଲି । ସେ କିପରି ଚିହ୍ନିଲେ ?”

ସେଦିନ ଶଶୀର ଭାବନାର ଅନ୍ତ ନାହିଁ । ବିଛଣାରେ ଶୋଇ ଶୋଇ ଭାବିଲା - ଯାହାକୁ ଦେଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିଲି ଏତେଦିନପରେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖିଲି । ପରସ୍ପରକୁ ଚିହ୍ନିଲୁ । କିନ୍ତୁ ଥରେ କୃତଜ୍ଞତା ଜଣାଇ− ବାରେ ଅବସର ହେଲାନାହିଁ । ଶଶୀର କୋମଳ ହୃଦୟ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ଘନଘନ ଆନ୍ଦୋଳିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । କେବଳ ନୟନପଟରେ ସେହି ସୁନ୍ଦର ସ୍ନେହମୟ ତରୁଣ ମୂର୍ତ୍ତି ଭାସିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ନିଜର ଅନପେକ୍ଷିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । କିନ୍ତୁ କୌଣସି କାରଣ ବୁଝି ପାରିଲାନାହିଁ । ତାହାର ଦୃଷ୍ଟିରେ ସାରା ଜଗତଟା ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଦ୍ଭୁତ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ପୂରି ଉଠିଲା ।

ଚତୁର୍ଥ ପଟ

“ଏ ମାୟା ସଂସାର କିଛି ନାହିଁ ଏଥି ସକଳ ଅସାର” “ତୋ ଦୟା ଥାଉରେ ଧନ ହେଲି ମେଲାଣି ଅରୁଣାଧରୀ ନୟନୁ ନ ବୁହା ପାଣି ।” ସ୍ଫୀତ ବଦନରେ ସୁଠାମଠାଣିରେ ଗାନ କରୁ କରୁ ଜଗନ୍ନାଥ ନଦୀକୂଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ବରଷା କାଳର ନଦୀ ଏ କଳ ସେ କୂଳ ଖାଉଛି । ପଠା ଚଡ଼ା ସବୁ ବୁଡ଼ିଯାଇ ଏକ ବୃହତ୍ ନୀର ଆସ୍ତରଣ ବକ୍ରଗତିରେ ଦୁଇକୂଳ ମଧ୍ୟରେ ପଡ଼ିରହି ହୃଦୟରେ ଅପୂର୍ବ ଅନନ୍ତ ଭାବରାଶି ଜାଗ୍ରତ କରାଇ ଦେଉଅଛି । ନଦୀର ଜଳରାଶି ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ନିର୍ମଳ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଶୁଭ୍ର, ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ନୀଳାଭ ଓ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଘନ କଳା ଥିଲାପରି ଦିଶୁଥିଲା । ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଆବର୍ତ୍ତ ଘୂର୍ଣ୍ଣନରେ ଜଳ ଚକ୍ରାକାରରେ ଭାଙ୍ଗି ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ୁଥିଲା । ଢେଉ ଉପରେ

ଢେଉ, ତରଙ୍ଗ ଉପରେ ତରଙ୍ଗ, ସ୍ତର ଉପରେ ସ୍ତର । ଜଳ ଖେଳିଖେଳି ଭାଙ୍ଗି ଭାଙ୍ଗି ପବନରେ ନାଚି ନାଚି ନଦୀବକ୍ଷରେ ଏକ ଅପୂର୍ବ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ହାଟ ବସାଇ ଦେଇଥିଲା । କଲ୍ଲୋଳିନୀର କଳତାନ, ସୁ’ ସୁ’ ବହୁ ଦୂରରୁ ଶୁଣାଯାଉଥିଲା । ନଦୀର ଅନ୍ୟ ତୀର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖା ଯାଉଥିଲା । ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ବତଗୁଡ଼ିକ ଘନନୀଳ ଉଚ୍ଚ ସ୍ତୂବ ମାତ୍ର ପରି ଦିଗ୍‌ବଳୟରେ ମିଶି ଯାଇଥିଲେ । ସେ ପାରିର କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଗୃହଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ହୋଇ ଦେଖାଯାଉଥିଲା ।

ନଦୀକୂଳରେ ଅନେକ ଯାତ୍ରୀ ନୌକା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସହଗମନ ଉଦ୍‌ବେଗୀ । ଜଗନ୍ନାଥ ନୌକାଭଡ଼ା ସ୍ଥିରକରି ନୌକାଉପରକୁ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଲେ । ଆଜି ତାହାଙ୍କ ମନରେ ଏକ ଅପୂର୍ବ ଆନନ୍ଦ ଓ ଦୁଃଖ - ଏହି ଉଭୟ ଭାବରେ ତରଙ୍ଗ ଖେଳୁଅଛି । ସେ ଆବେଗଭରେ ଗାନ କରୁ କରୁ ଆକାଶର ବିସ୍ତୁତ ନୀଳିମା ତଥା ନଦୀବକ୍ଷର ଅପୂର୍ବ ଶୋଭା ଦେଖି ମୁଗ୍ଧ ହେଉଥିଲେ । ନୌକା ଘାଟ‬‬ ଛାଡ଼ିଦେଲା ।

ଆଜି ଗେହ୍ଳେଇର ଭାରି ଆନନ୍ଦ । ହୃଦୟ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୋଇ ଉଠୁଛି । ସେ ଆନନ୍ଦ ମନରେ କଉଶୁଲୀ ଓ ଗଣ୍ତେଇକୁ କାର୍ଯ୍ୟର ବରାଦ୍ ଦେବାରେ ଲାଗିଅଛି । ବହୁଦିନପରେ ପୁଅ ପରୀକ୍ଷାରେ ପାଶ୍‌କରି ତା’ ଦୀନକୁଟୀରକୁ ଆଲୋକିତ କରିବାକୁ ଆସିଅଛି । ଆଜି ତାହାର ଗୁଣବନ୍ତ, ପୁତ୍ର ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛି, କେତେ ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ିବି । ସେ ସେତେବଡ଼ ଜାତି ନୋହିଲେ ସୁଦ୍ଧା ତା’ ପୁଅ ଆଜି ଜଣେ ବାବୁ ! ହାକିମ ହେବ । ଗେହ୍ଳେଇ ନବନବ ଆଶା ସ୍ୱପ୍ନରେ ବିଭୋର । ସେ ଯେ ଜଗନ୍ନାଥର ମାତା - ଏହିକଥା ଭାବି ସେ ତା ଜନ୍ମ ସାର୍ଥକ ମଣୁଅଛି । ବହୁ ଭାଗ୍ୟକୁ ସେ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଗର୍ଭରେ ଧରିଥିଲା । ପୁତ୍ରବତୀର ହୃଦୟ ଆନନ୍ଦରେ, ଗର୍ବରେ ଫୁଲି ଉଠୁଛି । ସେ ଆଜି ଆଉ କଉଶୁଲୀ ଓ ଗଣ୍ଡେଇର କାର୍ଯ୍ୟଉପରେ ରନ୍ଧନ ଉପରେ ନଜର ଦେଇ ପାରୁନାହିଁ । ଆପେ ଏ କାମ ସେ କାମ କରି ପକଉଚି । ଆଜି ତିନିତିଅଣ ନ’ଭଜା, ସେ ନିଜେ ରାନ୍ଧିବାକୁ ବସିଗଲା । ତାର ପୁତ୍ର ଆଜିକି ଦୁଇ ବର୍ଷ ହେବ କଟକରେ ପଢୁଥିଲା । ଏଥି ମଧ୍ୟରେ ଘରକୁ ଆସିବାର ସୁବିଧା ପାଇ ନ ଥିଲା । ଦୁଇବର୍ଷ ସେ କେଉଁଠି ଖାଇଥିବ, ମନମତ କିଏ ବା ରାନ୍ଧି ପରଷିଥିବ, ତା ବିଛଣା କିଏବା ପାରି ଦେଇଥିବ । ଦୂରଦେଶ, ପରଦେଶରେ ପୁଅ ତାର କେତେ ଅନିଭୋଗ ପାଇ ନ ଥିବ । ଗେହ୍ଳେଇ ଆନନ୍ଦଉଲ୍ଲାସରେ ନାନା କଥା ଭାବୁଅଛି । ଥରେ ଥରେ ବାହାରକୁ ଅନାଉଛି ସାମାନ୍ୟ ଶଦ୍ଦରେ ଚମକିପଡ଼ୁଛି । ଜଗନ୍ନାଥର ଶୈଶବର ବହୁସ୍ମୃତି ତା ହୃଦୟପଟରେ ବିଭାସିତ ହେଉଅଛି । ସେହି ବାଳକ ନାଥିଆ ବୁଲି ବୁଲି ପାଠ ଅଭ୍ୟାସ କରୁଥିଲା । କ୍ଷୁଧା ସମୟରେ କିପରି କରୁଣକଣ୍ଠରେ ମାଆ ପାଖରେ ଖାଇବାକୁ ଅଳି କରୁଥିଲା । ଗ୍ରାମର ସବୁ ବାଳକଙ୍କ ଠାରୁ ସେ ଶିଷ୍ଟ ଓ ସୁଶୀଳ ବୋଲି ଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରିଥିଲା । କାହା ସହିତ କଳି ନାହିଁ, କଜିଆ ନାହିଁ । ପାଠହିଁ ତା’ର ସାର ।

କହ୍ନେଇ ଅବଧାନ କେତେ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ପିତାର ଆଦରର ନାଥିଆ ଆଜି ବଡ଼ ବାବୁ ହୋଇ ତାହାର କ୍ଷୁଦ୍ର କୁଟୀର ଆଲୋକିତ କରୁଅଛି । ଦାସୀ କଉଶୁଲୀ ଓ ଗଣ୍ଡେଇ ଉଭୟେ ସାଆନ୍ତ ପୁଅର ଆଗମନ ଖବର ପାଇ ଆନନ୍ଦିତ । କିଏ ଚାଉଳ ବାଛୁଚି, କିଏ ଦୁଧ ଆଉଟୁଚି, କିଏ ମାଛ ବାଛୁଚି, ପରିବା କାଟୁଚି - ସତେ ଯେପରି ଆଜି ନାଥିଆକୁ ପେଟଭରି ଖାଇବାକୁ ଦେବା ସେମାନଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

ବହୁଯତ୍ନରେ ଘରଦ୍ୱାର ଲିପାପୋଛା କରିଛନ୍ତି । ନାଥିଆ ଅପରିଷ୍କାର ଗୃହରେ ରହିପାରିବ ନାହିଁ । ସେ ବଡ଼ ସୁକୁମାର । କହୁ କହୁ ମାତୃସ୍ନେହ ଉଛୁଳି ଉଠୁଛି । ଭାଇ ଭୋବନାର ମଧ୍ୟ କାମରେ ବିଶ୍ରାମ ନାହିଁ । ବାଡ଼ିବଗିଚାର ତତ୍ତ୍ୱନେବାରେ ସେ ବ୍ୟସ୍ତ । କଟକରେ ମାଇନର ପାଶ୍ କଲାପରେ ତାର ଆଉ ପାଠପ୍ରତି ସ୍ପୃହା ରହିଲାନି । ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ପରି ବୁଦ୍ଧିମାନ ଥିଲା ଏବଂ ମାନସିକ ଶ୍ରମଠାରୁ ଶାରୀରିକ ଶ୍ରମ ଅଧିକ ଭଲ ପାଉଥିଲା । ବାଡ଼ିବଗିଚା କରିବା, ଗୋରୁ ଗାଈର ଧନ୍ଦା ବୁଝିବା ଏବଂ ପୈତୃକ ବ୍ୟବସାୟ ସେ ଭଲ ପାଉଥିଲା । ଭାଇର ଆଗମନ ଦେଖି ସେ ଭାରି ଖୁସୀ-। ଭାଇତାର ବଡ଼ବାବୁ ହୋଇଠି, କଟକରେ ପାଶ୍ କରିଛ - ଏହା ଭାବି ସେ ଆନନ୍ଦିତ । ଆହା - ଭାତୃସ୍ନେହ କୁଟୀରରେ ମିଳିପାରେ । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱାର୍ଥପର ନାଗରିତ ଜୀବନରେ ଅଳ୍ପ ଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ଜଗନ୍ନାଥର ପିରା ଦୀନା ଆଜି ସବୁଠାରୁ ସୁଖୀ । ସେ ଯେ ଗ୍ରାମର ଦଶଲୋକର ଓ ତା’ ଭାର୍ଯ୍ୟାର ବହୁ ଆପତ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱେ ସମସ୍ତଙ୍କର କଥା ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କରି ନିଜର ବହୁ ପରିଶ୍ରମଲବ୍‌ଧ ଅର୍ଥରେ ତାହାର ପୁତ୍ରକୁ ମନୁଷ୍ୟ କରିଅଛି - ଏହାହିଁ ତାହାର ମୁଖ୍ୟ ଆନନ୍ଦ । ଆଜି ତାହାର ପାଦ ଦଶହାତ ଦୂରରେ ପଡ଼ୁଛି । ସତେ ଜଗନ୍ନାଥ ଆଜି ତାର କୁଳର ପ୍ରଦୀପ ହେଲା । ସାତକୁଳ ଉଦ୍ଧାର ପାଇଲେ । ସେ ନିଜେ ଓଡ଼ିଆ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ଜାଣେନାହିଁ । ଅଥଚ ପୁଅ ତିନିତିନିଟା ପାଶ୍ କରିଛି । ସେହି ଗର୍ବରେ ଏକ ଅଜ୍ଞାତ ଆନନ୍ଦରେ ନାଥିଆର ପିତା ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ ।

ଦିନ ଦୁଇଟା ବେଳକୁ ଟେରୀକାଟି, ପଞ୍ଜାବୀପିନ୍ଧି, ଗୋଡ଼ରେ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପାଦୁକା ସହ ଜଗନ୍ନାଥ ଘରେ ପାଦ ଦେଲେ । ଆଜି ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ପୂର୍ବର ଜଗନ୍ନାଥ ନୁହେଁ । ତାହାର ରୂପରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି । ଆଜି ସେ ବାଇଶିବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଯୁବକ । ଦୀର୍ଘାକାର, ସୁଗଠିତ ଦେହ, ଗୌରବଉଜ୍ୱଳ ତନୁ । ତାହାର ବିଶାଳ ନୟନଦ୍ୱୟ ପୁରୁଷୋଚିତ ତେଜଦୀପ୍ତିରେ ଉଜ୍ୱଳ । କପାଳ ଉପରେ କୁଞ୍ଚିତ କେଶ ବିଚିତ୍ର ଭାଙ୍ଗରେ ସୁବିନ୍ୟସ୍ତ । ତାହାର ପରିଚ୍ଛଦରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି । ଆଜି ସେ ଜଣେ ବାବୁପରି ଦିଶୁଅଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ଯେଉଁ ଘରକୁ ଯାଉଛି ସେ ଘରଟା ତାକୁ ମନୁନାହିଁ । ସେ ଏକ କିମ୍ଭୂତ କିମାକାର ରୂପଧରି ହଠାତ୍ ଯେପରି ତାହାର ଅଜ୍ଞାତ ଅପରିଚିତ ଏକ ଅସଭ୍ୟ ରାଜ୍ୟରେ ଉପସ୍ଥିତ । ପିତାମାତା ପ୍ରଶଂସମାନ ଚକ୍ଷୁରେ ପୁତ୍ରର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ମଳିନ, ମୋଟା ଖଦିପିନ୍ଧା ଆଣ୍ଠୁ ତଳକୁ ପାଉନାହିଁ, ହାତରେ ପିତଳଖଡ଼ୁ ମଣିବନ୍ଧଠାରୁ କହୁଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପିନ୍ଧି ଏବଂ ପାଟଫୁଲି ଚମ୍ପାକଳି ଇତ୍ୟାଦିରେ ସଜ୍ଜିତ ପାଟରାଣୀ ଗେହ୍ଲେଇ ଜଗନ୍ନାଥ ନିକଟରେ ଠିଆ ହେଲେ - ତାହାର ମାଆପରି ଦିଶୁ ନ ଥିଲା । ବାସ୍ତବିକ୍ ସେ ମନେମନେ ଲଜ୍ଜିତ ହେଉଥିଲା । ଦୀନା ମଧ୍ୟ ପୁତ୍ରକୁ ନିଜର ପୁତ୍ର ବୋଲି ଭାବିବାକୁ ବଡ଼ ଗୌରବର ବିଷୟ ମନେକରୁଥିଲା । କାହିଁ ଜଗନ୍ନାଥ ବାବୁ - କାହିଁ ସେ ମୂଲିଆମୁଣ୍ଡ ଦୀନା । ମଳିନ ବସ୍ତ୍ର ଖଣ୍ଡେ ପିନ୍ଧି କାନ୍ଧରେ ବହୁବରଷର ପୁରୁଣା ମୋଟାମସିଆ ଗାମୁଛା ପକେଇ ପୁତ୍ର ନିକଟରେ ଠିଆ ହେଲାବେଳକୁ ନିଜେ ସଙ୍କୋଚ ବୋଧକଲା ।

ଗେହ୍ଲେଇ ବହୁଯତ୍ନରେ ପୁତ୍ରର ତତ୍ତ୍ୱ ନେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଯେତେବଡ଼ ବାବୁ ହେଉପଛେ ଜଗନ୍ନାଥ ତାହାର ନାଥିଆ । ତାହାର ପୁଅ ତା ଆଖିରେ ନିହାତି ସାନ ବାଳୁତପିଲା । ସେ ଯେତେ ମଳିନ ବସ୍ତ୍ର ପିନ୍ଧୁ ପଛେ, ଯେତେ ଶଙ୍ଖା ଚୁଡ଼ି ଲଗେଇଥାଉ ପଛେ ସେ ଜଗନ୍ନାଥର ମାତା ।

କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ତା’ ପିତା ମାତାର ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଆଦର ମଧ୍ୟରେ ଆଜି ବିଦେଶୀ ଓ ଅତିମ ତ୍ରାରେ ନିଃସଙ୍ଗ । ଜଗନ୍ନାଥର ଘରପ୍ରତି ଆଜି ପୂର୍ବର ପ୍ରାଣଭରା ମହାନୁଭୂତି ନାହିଁ । ସେ କୋମଳ ମଧୁର ସ୍ନେହମୟ ମାତୃକୋଳ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ପୂର୍ବବତ୍ ଟାଣି ଆଣି ଆଲିଙ୍ଗନ କରିବାକୁ ଶତବାର ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଜଗନ୍ନାଥର ହୃଦୟ ଆଜି ଶୀତଳ । ପରିବାର ପ୍ରତି ପ୍ରେମର ସେ ଉଷ୍ଣତା ନାହିଁ । ସେ ସବୁଆଡ଼େ ବିଜାତୀୟା, ଓ ଭିନ୍ନ ଓ ବେଖାପ୍ ହୋଇପଡ଼ିଛି - ସତେ ଯେପରି ଏ ଘର ତାଆର ଘର ନୁହେଁ । ଏ ପରିବାର ତା’ର ପରିବାର ନୁହେଁ । ଆଜି ପ୍ରାଣଭରା ସ୍ନେହ, ଅଜସ୍ର ଆଦର, ଐକାନ୍ତିକ ଯତ୍ନ ସତ୍ତ୍ୱେ ଜଗନ୍ନାଥ କାହାରି ମନ ଆକର୍ଷଣ କରି ପାରୁନାହିଁ । ସେ ନିଜେ ବୁଝିପାରୁଅଛି ଯେ - କିପରି ଏକ ଅଜଣା ବିଚ୍ଛେଦର ପରଦା ତାହାର ପରିବାର ଏବଂ ତାହାର ମଧ୍ୟରେ ଟଣା ହୋଇଅଛି-। ସେ କିଛିରେ ହିଁ ନିଜର ପିତୃଗୃହରେ ନିଜର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମା ଢାଳିଦେଇ ପାରୁନାହିଁ ।

ଜଗନ୍ନାଥର ଆସିବାର ଏକମାସ ଅତୀତ ହେଲାଣି । ଏଥିମଧ୍ୟରେ ପିତାମାତା ତାହାର ଭାବ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନେକଟା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ସରଳମନା, ସେଥିପାଇଁ କିଛି ମନକୁ ନେଉ ନାହାନ୍ତି । ବୋଧହୁଏ ପାଠପଢ଼ିଲେ, ନାମ ଓ ସ୍ଥାନ ପାଇଲେ ବୟସ ବଢ଼ିଲେ ଲୋକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । ସେ ପୁଣି କଟକ ସହର । ସେଠାରେ ରହି ଜଗନ୍ନାଥର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ବହୁଚେଷ୍ଟାରେ ନିଜର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ଲୁଚାଇ ଲୁଚାଇ ଚଳିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଅଛି-। ବହୁ ସାବଧାନରେ ଚଳିଲେ ସୁଦ୍ଧା ବେଳେବେଳେ ସେ ଧରା ପଡ଼ିଯାଉଛି । ଭୋଜନରେ, ଶୟନରେ, କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଜଗନ୍ନାଥର ଭିନ୍ନରୁଚି, ଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାର । ହିନ୍ଦୁ ରୀତିନୀତିଗୁଡ଼ିକ ଅନେକଟା ଯେପରି ସେ ଭୁଲି ଗଲାଣି । ପୂର୍ବବତ୍ ଗ୍ରାମରେ କାହାସହିତ ଆଳାପ କରିବାକୁ ତା’ ମନ ବଳୁନାହିଁ । ସ୍ୱଜାତି ବ୍ୟବସାୟକୁ ସେ ଘୃଣା ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଅଛି ଓ ନିଜର ଜାତି ଯେ ପାଟରା - ଏହା ବହୁ ସଂକୋଚରେ ସୁଦ୍ଧା ମୁଖରୁ ବାହାର କରିବାକୁ ସେ କଷ୍ଟକର ମଣୁଅଛି । ତାହାର ସମସ୍ତ ରୁଚି ଆଜି ସଭ୍ୟତା ଉନ୍ମୁଖୀ । ସେ ରକ୍ଷଣଶୀଳତାର ପକ୍ଷପାତୀ ନୁହେଁ, ସେ ପ୍ରଗତିକାମୀ ।

ଗ୍ରାମରେ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ସ୍କୁଲ ନ ଥିଲା । କେତେବର୍ଷପରେ ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚପ୍ରାଥମିକ ସ୍କୁଲ ସଂସ୍ଥାପିତ ହୋଇଅଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ଦିନେ ସେହି ସ୍କୁଲ ପରିଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ବାହାରିଲେ । ଗ୍ରାମ ସ୍କୁଲରେ ଦୁଇଜଣ ଶିକ୍ଷକ, ନୀଳାମ୍ବର ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀଧର

ମହାରଣା । ନୀଳାମ୍ବର ମାଷ୍ଟର କରଣ ସନ୍ତାନ - କିଛି ଆଧି ଅଛି । ସେ ମାଇନର୍‌ଟା ପାଶ୍ କରି ଫୋର୍‌ଥ କ୍ଳାସ୍‌ର ସୀମା ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ନୀଳାମ୍ବର ବାବୁଙ୍କର ପାଦ, ଭୂମିରେ ପଡ଼ିବାକୁ ରାଜି ହେଉନଥିଲା । ଇଂଲିସ୍‌ଜୋତା ବିନା ସେ ଖାଲିପାଦରେ ଯିବାକୁ ଘୃଣା କରୁଥିଲେ । ସେ ଲୋକମୁଖରୁ ଶୁଣିଥିଲେ ଦୀନା ପାଟରାର ପୁତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ଏଫ. ଏ. ପାଶ୍ କରି ଗ୍ରାମକୁ ଆସିଅଛନ୍ତି । ସେହି ସୁସମ୍ବାଦରେ ସେ ତେତେଦୂର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବାପରି ଜଣାଯାଉନଥିଲେ । କାରଣ ଗ୍ରାମରେ ତାଙ୍କଠାରୁ କେହି ବିଦ୍ୱାନ, ଜଣେ ଆସୁବୋଲି ସେ ଇଚ୍ଛା କରୁ ନଥିଲେ । ସ୍କୁଲ ଘରଟି ଚାଳ ଘର । ମାଟି କାନ୍ଥ ଉପରେ ଚୂନକାମକରା ଚାରୋଟି ବଖରା । ନିମ୍ନ ପ୍ରାଥମିକ ଓ ଉଚ୍ଚପ୍ରାଥମିକ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ ଥିବାରୁ - ଏପରି ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଲକ୍ଷ୍ମୀଧର ବାବୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରାଥମିକର ଶିକ୍ଷକ ଓ ନୀଳାମ୍ବର ବାବୁ ଉଚ୍ଚପ୍ରାଥମିକର ଶିକ୍ଷକ । ସ୍କୁଲର ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବଡ଼ ସୁଧାର ସମ୍ପନ୍ନ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ସ୍କୁଲରଦ୍ୱାର ସମକ୍ଷକୁ ଆସିଲା ମାତ୍ରେ ଉପସ୍ଥିତ ଛାତ୍ରମଣ୍ଡଳୀ ଠିଆ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଅଭିବାଦନ କଲେ । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ସହିତ ମଧ୍ୟ ଅଭିବାଦନ ଓ ପ୍ରତ୍ୟଭିବାଦନ ହୋଇଗଲା । କିଛିକ୍ଷଣ କଥାବର୍ତ୍ତା ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବିଦାୟ ନେଲେ । ସମବେତ ଛାତ୍ରମଣ୍ଡଳୀ ପ୍ରଶଂସମାନ ଚକ୍ଷୁରେ କୃତବିଦ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ତାଳୁରୁ ତଳିପାଯାଏ ଅନାଇବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଫେରୁଛନ୍ତି । ଏହିପରି ସମୟରେ ନୀଳାମ୍ବର ବାବୁଙ୍କର କଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ଶୁଣି ପାରିଲେ, “ହେଲେ କଣ ହେବ ? ଏତେ ପାଠପଢ଼ି ଜାତିଛୋଟ, ପାଟରା ପୁଅତ ।” ଉଚ୍ଚଜାତି ଆତ୍ମଗର୍ବୀ ନୀଳାମ୍ବରର ସେହି ବିଦ୍ରୂପ ଶ୍ଳେଷ ବାକ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥର କୋମଳ ଅଭିମାନୀ ହୃଦୟରେ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଶେଳବିଦ୍ଧ କଲା । ହିନ୍ଦୁ ଜାତିପ୍ରତି ତାହାଙ୍କର ଘୃଣା ହେଲା ।

ସେଦିନ ସେ ଗୃହକୁ ଫେରିଆସି କାହାକୁ କିଛି ନ କହି ଯାଜପୁରରେ ଥିବା ଏନଣ୍ଟ୍ରାନସ୍ ସ୍କୁଲର ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ପଦ ପାଇଁ ଆବେଦନ ପତ୍ର ପ୍ରେରଣ କଲେ । ଯଥା ସମୟରେ ଉତ୍ତର ଆସିଲା - ମାସିକ ବେତନ ପଚାଶ ଟଙ୍କା । ସରକାରୀ ଗୃହ । କାର୍ଯ୍ୟଟି ଜଗନ୍ନାଙ୍କର ବେଶ୍ ଆବେଦନ ଗ୍ରାହ୍ୟ ହେଲା । ସେ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଯିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ ।

କିନ୍ତୁ ସ୍ନେହମୟୀ ଜନନୀ ଦୁଇମାସ ନୋହୁଣୁ ପୁଣି ପୁଅ ବିଦେଶ ଯିବ ଶୁଣି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଦୀନା ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖିତ ଭାବରେ ବସିପଡ଼ିଲା । କଣ ଦୀନା ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖିତ ଭାବରେ ବସିପଡ଼ିଲା । କଣ କହିବ । କାମର ଜବାବ ଆସିଗଲାଣି ।

ଦିବା ଦି’ପ୍ରହର । ମାତାର ଶୟନ କକ୍ଷରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବସିଥାଏ । ମାଆ ଆଦର କରି ଜଗନ୍ନାଥର ପିଠି ଆଉଁଷି କହିଲେ - “ପୁଅ ତୁ ଚାରିମାସ କରି ମୋ ପାଖରେ ରହିଲୁ ନାହିଁ । ମୋର ମନପୂରାଇ ତତେ ଗଣ୍ଡେ ଖୁଆଇ ପାରିଲିନି । ଭଲ କରି ଦେଖିଲି ନାହିଁ । ପାଖରେ ବସାଇଲିନି । ତୁ ବିଦେଶ ବୁଲିଲୁ । ପାଠ ପଢ଼ିଲୁ । ମଣିଷ ହେଲୁ । ଚାକିରୀ ପାଇଲୁ । ତୋ’ ପାଇଁ ବୋହୂଟିଏ କରି ମୁଁ ନିଶ୍ଚୟ ହୁଏ ।’’ ଜଗନ୍ନାଥ ଈଷତ୍ ମୁଖ ଫେରାଇଲେ । ପୁଣି ମାଆ କହିଲେ - “ଆମ ଗାଁର ଭାଗବତଙ୍କ ଝିଅଟି ମନକୁ ଆସିଚି । ବୟସ ବେଶି ନୁହେଁ । ଏଇ ଆଠବର୍ଷ ମାତ୍ର ହୋଇଚି । ପିଲାଟିର ବଳିଲା ଦେହ, ଦେଖିବାକୁ ଡଉଲ ଡାଉଲ - ଠିକ୍ ତୋ ଲାଖ୍ । ଆଉ ବାପର ସମ୍ପତ୍ତି ବି ଅଛି ।

ଜଗନ୍ନାଥ ନୀରବରେ ସବୁ ଶୁଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ । କିଛି କହିଲେ ନାହିଁ । ପୁଣି ମାତା ଆଦର କରି କହିଲେ - “ବାପ, ତୁ ବିଦେଶ କରିବୁ । ମୁଁ କାହା ମୁହଁ ଦେଖି ବଞ୍ଚିବି ? ବୋହୂଟି କରିଥିଲେ ହେଲେ ମୋ ଦୁଃଖ ଯିବ । ମୁଁ ଏଣିକି ବୁଢ଼ୀ ହେଲି ।” - ଏହା କହି କିଛିକ୍ଷଣ ନୀରବ ରହିଲେ । ଭାବିଲେ ଜଗନ୍ନାଥ ବୋଧହୁଏ ତାଙ୍କ କଥାରେ ‘ହଁ’ ଭରିବ; କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ତାହା କଲେନାହିଁ । କିଛିକ୍ଷଣ ନୀରବରେ ରହି କହିଲେ - “ମା, ତୁ ମୋ ପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ହଅନା । ମୋର ଏଇ କ୍ଷଣି ଆଗ ଚାକିରୀ ହେଉ । ପରେ ଆଉ ସବୁ କଥା ।”

ମାଆ ନିରାଶ ହୋଇ କହିଲେ - “ବାପ, ପଛ କଥା କ’ଣ ? ଏତ ସଂସାର ଲାଗିଛି । ତୁ ପାଠ ପଢ଼ୁ ନ ଥିଲେ କେଉଁ କାଳୁ ମୁଁ ନାତି ନାତୁଣୀ ଧରି ଗେଲ କରନ୍ତଣି ।”

ଜଗନ୍ନାଥ ଅପ୍ରତିଭ ଓ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ସେଠାରୁ ଉଠିଗଲା । ଗେହ୍ଲେଇର ହୃଦୟ ହଠାତ୍ ଅଭିମାନରେ ଉଚ୍ଛୁଳି ଉଠିଲା । ସତେ ଆଜି ନାଥିଆ - ତା’ କଥା ଶୁଣିଲାନି । ଆଖିରେ ତା’ର ଲୁହ ଜମି ଆସିଲା । ବହୁ କଷ୍ଟରେ ସେ ତା’ ସମ୍ଭାଳି ନେଲା ।

ତାହାର ପରଦିନ ଜଗନ୍ନାଥ ଯାଜପୁର ଯାତ୍ରା କଲେ । ଗେହ୍ଲେଇର ହୃଦୟ ବିଷାଦ କାଳିମାଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଗଲା । ସେ ନିଜର ନିଭୃତ କକ୍ଷତଳରେ ଲୁଗା କାନି ପାରିଦେଇ ଅଭିମାନରେ ଓ ଦୁଃଖରେ କିଛିକ୍ଷଣ କାନ୍ଦିଲା । ସତେ, ସଂସାର ଏପରି !

ପଞ୍ଚମ ପଟ

କେହି ନୁହେଁ କାର ଏ ବିଶ୍ୱ ଭୁବନେ

ମୁଁ କିମ୍ବା ମରିବି ଜ୍ୱଳି

ପିତାମାତା ବନ୍ଧୁ ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନେ

ଦିନେ ଛାଡ଼ି ଯିବ ଚାଲି ।

ବୈତରଣୀ ନଦୀ ପ୍ରାୟ ଝରକା ଫିଟାଇଲେ ଦିଶୁଥିଲା । ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ନଦୀ କୂଳରେ ଘାଟ ପାଖରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନୌକା । ନୌକା ଯାଉଛି, ଭାସୁଛି, ଓ ପଡ଼ୁଛି । ନଦୀ ବକ୍ଷର ଜଳ ପ୍ରବାହ ଅନନ୍ତ ସାଗର ଆଡ଼କୁ ଧାଇଁ ଯାଉଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ଝରକା ନିକଟରେ ଠିଆହୋଇ ନଦୀ ଆଡ଼କୁ ଅନାଇଁ ଥିଲେ । ଆଜିକି ତିନିବର୍ଷ ହେଲା ସେ ଯାଜପୁରରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି । ଯଯାତିକେଶରାଙ୍କ ପ୍ରିୟ ରାଜଧାନୀ - ଯାଜପୁର । ସ୍ଥାନଟି ମନ୍ଦ ନୁହେଁ । ପାଣି ପବନ ବେଶ୍ ମନୋମତ । କାମଟି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ମନକୁ ଆସିଛି । ମାସିକ ଟ୫୦୧ ବେତନ । ତା’ ବାଦ ଗୃହଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ସେ ମାସିକ ଟ୧୦୧ ଆୟ କରନ୍ତି । ନିଜପାଇଁ କୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ରଖି ବାକିତକ ସେ ଘରକୁ ପଠାଉଥିଲେ । ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ବିବାହ ହୋଇନାହିଁ । ଏ ତିନିବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଆଉ ଘରକୁ ଯାଇ ନାହାନ୍ତି ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଦୁଷ୍ଟ ଚରିତ୍ର ନୁହନ୍ତି । କର୍ମକୁଶଳ, ଭଦ୍ର, ବିନୟୀ ଏବଂ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଜ୍ଞା । ଅତିଶୟ ବିଳାସୀ ମଧ୍ୟ ନ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସୁଖୀ ନଥିଲେ । ତାହାଙ୍କହର ସୁଖପାଇଁ ଜାଗତିକ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଅଭାବ ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ସୁଖୀ ନଥିଲେ । ସୁଖ ମାନସିକ ବସ୍ତୁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ସହସ୍ର ବିଳାସ ବ୍ୟସନ ମଧ୍ୟରେ ବେଷ୍ଟିତ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ସୁଖୀ ହୋଇ ନପାରୁ । ଆମ୍ଭ ମାନଙ୍କର ସବୁ ଅଭାବ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ଏପରି ସମୟେ ସମୟେ ହୁଏଯେ - ଯେତେ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ମଧ୍ୟ ମନକୁ ସୁଖୀ କରି ହୁଏନାହିଁ ।

ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିରାନନ୍ଦର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ଧର୍ମଚିନ୍ତା । ଜଗନ୍ନାଥ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ଧର୍ମଭୀରୁ ଏବଂ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ । ସେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ବଢ଼ି ଆସି ଅଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ବଶତଃ ସେ ନୀଚ୍ଚ ଜାତିର ସନ୍ତାନ । ବ୍ରାହ୍ମଣ କରଣର କୌଳୀନ୍ୟ ଗର୍ବ ଅଛି; କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥର ତାହା ନାହିଁ । ଜାତିଭେଦ ଜଗନ୍ନାଥ ମନରେ ବଡ଼ ଆଘାତ ଦିଏ । ପଢ଼ିବା ସମୟରେ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରାୟ ସବୁବେଳେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରୁଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ଉଚ୍ଚଜାତି ସହପାଠୀମାନେ ବିଦ୍ରୂ ପଛଳରେ “ପାଟରାପୁଅ, “ନାଥିଆ ପାଟରା”, ଇତ୍ୟାଦି ପରିହାସ କରିବାକୁ ଛାଡ଼ୁ ନ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସେ ସବୁ ଅମ୍ଳନ ବଦନରେ ସହ୍ୟ କରୁ−ଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ ଯୁବକମାନଙ୍କ ସହିତ ତାହାଙ୍କର ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ଅଳ୍ପ ହୋଇଥିଲା ।

କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ନିତାନ୍ତ ବନ୍ଧୁହୀନ ନ ଥିଲେ । ତାହାଙ୍କର ପ୍ରାଣର ବନ୍ଧୁ ବୀରବିକ୍ରମଙ୍କର ଧର୍ମପ୍ରିୟତା ଉଚ୍ଚ ଉଦାରଭାବ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟ ଏବଂ ଭ୍ରାତୃସ୍ନେହର ନ୍ୟାୟ ଗଭୀର ମମତା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଏକ ଆନନ୍ଦ ଧାମର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ସେହି ମହତ ହୃଦୟକୁ ଦେବତୁଲ୍ୟ ପୂଜା କରୁଥିଲେ । ବୀରବୀବୁ ତାଙ୍କଠାରୁ ବୟସରେ ବଡ଼ । କିନ୍ତୁ ତାହାଙ୍କର ଅତିଶୟ ପ୍ରିୟ ସଙ୍ଗୀ । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ବୀରର ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅକୃତ୍ରିମ ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ତାହାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଗଭୀର ଭାବ ଜାତ କରିଥିଲା-। ତାହାର ଫଳ ସ୍ୱରୂପ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ପ୍ରତି ଗଭୀର ସହାନୁଭୂତି ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବୃଢ଼ବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଝରକାନିକଟରେ ଠିଆ ହୋଇ ନାନା କଥା ଭାବୁଚନ୍ତି । ବିଗତ ଛ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ତାହାଙ୍କ ଜୀବନରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଯାଇଅଛି । ଦୁଇବର୍ଷର କଲିକତା ଜୀବନ ବଡ଼ ସୁଖକର ଥିଲା । ଜଗନ୍ନାଥର ଆଉଥରେ କଲିକତା ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛାଥିଲା । ସେ ନଦୀବନ୍ଧକୁ ଅନାଇଁ ଦେଖିଲେ ସ୍ୱଚ୍ଛସଲିଳା ବୈତରଣୀ ବୋହିଯାଉଛି । ନୌକାଗୁଡ଼ିକ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଳକୁ ଦି’ଭାଗ କରି ଆଗକୁ ଯାଉଛନ୍ତି । ଜଳ ଆନ୍ଦୋଳିତ ହେଉଛି - ଶୁଭ୍ର ପାଲ ଗୁଡ଼ିକ ଉଡ଼ୁଛନ୍ତି । ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ନୌକା ଗୁଡ଼ିକ ଆକାଶର ଦିଗ୍‌ବଳୟରେ ମିଶିଗଲାପରି ଦିଶୁଚନ୍ତି । ଆକାଶରେ ପକ୍ଷୀଗୁଡ଼ିକ ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ପବନରେ ଭାସୁଅଛନ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ଅନାଇଁ ଭାବିଲେ - “ଆହା, ଏମାନଙ୍କ ପରି ସ୍ୱାଧୀନ ହୋଇଥାନ୍ତି ହେଲେ ।”

ସଂଧ୍ୟା ଗାଢ଼ରୁ ଗାଢ଼ତର ହୋଇ ଆସିଲା । ଧୀବର−ମାନେ କୂଳରେ ଜାଲ ସଜାଡ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥ ସେ ସବୁ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ତିନିବର୍ଷ ତଳର କଥା ତାଙ୍କର ମନେ ପଡ଼ିଲା । ଏହିପରି ନୌକାରେ ବସି ସେ ଘରକୁ ଫେରୁଥିଲେ । କାହିଁ ଆଜି ସେ ସ୍ନେହର କୁଟୀର ? ସ୍ନେହମୟୀ ଜନନୀ ! କରୁଣାମୟୀ ଦେବୀ ମୂର୍ତ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥ ମାଆଙ୍କର ସ୍ନେହ ମର୍ମେ ମର୍ମେ ଅନୁଭବ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେହି ପ୍ରିୟତମା ମାତୃମୂର୍ତ୍ତି ତାହାଙ୍କ ବାଧା ଦେଇ ଆଜିକୁ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ କାଳ ଧର୍ମ− ତ୍ୟାଗ କରାଇ ପାରିନାହିଁ ।

ସେହି କରୁଣ କୋମଳ ମୁଖଟି ମନେପଡ଼ିଲା ମାତ୍ରେ ଯୁବକ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଚକ୍ଷୁରୁ ଶିଶୁପରି ଲୁହ ଝରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସତେ ସେ ଏଡ଼େ ନିଷ୍ଠୁର । ଆଜି ସେ ଧର୍ମତ୍ୟାଗ କଲେ ତାଙ୍କ ମାଆଙ୍କର କି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ନ ହେବ ? ହୁଏତ ସେ ମରିଯିବ । ଭାବୁ ଭାବୁ ଅସ୍ଥିର ହୃଦୟରେ ଜଗନ୍ନାଥ କହି ଉଠିଲେ − “ମା, ମା, ମୁଁ ତୋ’ର କୁସନ୍ତାନ । ତତେ ଦିନେ ହେଲେ ସୁଖୀ କରି ପାରିଲିନାହିଁ ।” ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ହୃଦୟ ବ୍ୟଥିତ ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ଝରକା ପାଖରୁ ଘୁଞ୍ଚି ଆସି ଚୌକିରେ ବସି ପଡ଼ିଲେ । ତାହାଙ୍କ ହୃଦୟ ଆବେଗରେ କମ୍ପି ଉଠିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ଶେଷ ବିଦାୟ ସମୟରେ ମାଆଙ୍କର ସେହି ବିଷାଦ ବିଧୁର କରୁଣ ମୁଖ ମନେ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବୀରବାବୁଙ୍କ ମାତୃଭକ୍ତି ମନେ ପଡ଼ିଲା । ସତେ, ବୀରବାବୁ ପିତାମ ତାଙ୍କର ସୁସନ୍ତାନ, ସେ କାହିଁକି ନ ହେବେ । ଆଜି ଏତେ ପାଠ ପଢ଼ି ସୁଦ୍ଧା ସେ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଖୁସି କରାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ । ସେ କ’ଣ ପିତାମାତାଙ୍କ ପ୍ରାଣଭରି ଭଲ ପା’ନ୍ତି ନାହିଁ । ଜଗନ୍ନାଥ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ମଧ୍ୟରେ ମାଆଙ୍କର କରୁଣ ଓ ନିଷ୍କପଟ ମୂର୍ତ୍ତି ଅନୁଭବ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

ସେ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂସାରିକ ବନ୍ଧନରେ ଲିପ୍ତ ହୋଇ ନଥିଲେ । ସେ ମାଆଙ୍କୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । କିନ୍ତୁ କଣ ହେବ ? ମାଆଠାରୁ ଆହୁରି ଅଧିକ ପ୍ରେମମୟୀ, ହୃଦୟର ଚିର ଆକାଙିକ୍ଷତ ସ୍ୱପ୍ନ, ପ୍ରାଣର ପ୍ରତିମହୂର୍ତ୍ତର ଅନୁସ୍ପନ୍ଦନ - ଆଉଜଣେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ହୃଦୟ ତନ୍ତ୍ରୀରେ ଆଘାତ କରିବାକୁ ଗିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥ ସେ ଅଦୃଶ୍ୟ ସତ୍ୟମୟଙ୍କୁ ବୁଝିପାରିଲେ । ତାହାଙ୍କର ସ୍ୱର ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର କର୍ଣ୍ଣକୁହରରେ ନାରମ୍ବାର ପ୍ରତିଧ୍ୱନିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେଥିପାଇଁ ଅକଥନୀୟ ଦୁଃଖରେ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସାର ଅରଣ୍ୟରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

ଧନ୍ୟ ଭାରତ ଭୂମି ! ଭାରତୀୟର ରକ୍ତରେ ରକ୍ତରେ ଧର୍ମ ଶୋଣିତ ପ୍ରବାହିତ । ହିନ୍ଦୁର ପ୍ରତିକାର୍ଯ୍ୟରେ ଧର୍ମର ମୋହର । ଭାରତ ସନ୍ତାନର ଖାଦ୍ୟ ପେୟ ପରି ଧର୍ମ ମଧ୍ୟ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ବିଶେଷ । ଆଜି ଧର୍ମ ଧର୍ମ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି କୋଟି କୋଟି ଭାରତ ସନ୍ତାନ ଭ୍ରମଣ କରୁଅଛନ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥ ସେହି ଭାରତର ରକ୍ତରେ ଜନ୍ମ । ଧର୍ମ ତାହାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରି ବସିଛି । ସେ ସେଥିପାଇଁ ଆଜି ଦୁଃଖରେ, କ୍ଷୋଭରେ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ କାତର । ତାଙ୍କର କଣ କେହି ନାହିଁ । ପ୍ରେମମୟ ଜନକ ଜନନୀ, ସ୍ନେହମୟ ଭ୍ରାତାଭଗ୍ନୀ, ବିଦ୍ୟା, ଉଚ୍ଚପଦ ସୁଖ୍ୟାତି ସୁନାମ ସବୁ ଅଛି । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ସତ୍ୟପିପାସୁ ହୃଦୟର ତହିଁରେ ତୃପ୍ତି ନଥିଲା । ସେ ଦେଖିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ସଂସାରରେ ସବୁ ପାଇଲେ ସୁଦ୍ଧା ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନ ପାଇଲେ ସେ ଯେପରି କିଛି ପାଇନାହିଁ ।

ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ବେହେରା ହାରକିନି ଜାଳି ଦେଇ ମେଜ ଉପରେ ରଖିଗଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ମେଜ ଉପରକୁ ଆସି ଖଣ୍ଡେ ପତ୍ର ଲେଖିବାକୁ ବସିଲେ । ଦୁଇଦିନ ହେଲା ବୀରବାବୁଙ୍କୁ କୌଣସି ପତ୍ର ଦେଇ ନାହାନ୍ତି । ଆଜି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ବୀରବାବୁ ଦୁଇଟି କନ୍ୟାର ଜନକ ହୋଇଛନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଛନ୍ତି । ବୀରବାକୁ ବାସ୍ତବିକ ସୁନ୍ଦର ଓ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ । ଜଗନ୍ନାଥ ବୀରବାବୁଙ୍କ ବିଷୟ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେ କାହିଁକି ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ଘରେ ଜନ୍ମ ନ ହେଲେ । ସେ ବୀରବାବୁଙ୍କ ପରି ଶୁଭଗ ଜୀବନ ଯାପନ କରି ପାରିଥାନ୍ତେ । ସେ କ୍ଷୋଭରେ ଚିରପ୍ରିୟ ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ ପାଖକୁ ପତ୍ରାରମ୍ଭ କଲେ । କିନ୍ତୁ ହୃଦୟର ଭାବ ଲିପିବଦ୍ଧ କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । ଏଣୁ ତେଣୁ ପତ୍ର ଲେଖି ଶେଷକଲେ ।

ଖାଇସାରିବା ପରେ ନିଦ ଆସିଲାନି । କଣ କରିବେ ! ଏହିପରି କେତେଦିନ କଟିବ ? ସେ ଭାବିଲେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମକୁ ସତ୍ୟ ଭାବି ସୁଦ୍ଧା ଗ୍ରହଣ କଲେ ଲୋକେ ନିନ୍ଦା କରିବେ । ନାନା କୁକଥା କହିବେ । କହନ୍ତୁ - ଚିନ୍ତାନାହିଁ । ହେଲେ ପିତାମାତା - ସେମାନେ କଣ କହିବେ ? ତାଙ୍କ ଅର୍ଥରେ ମଣିଷ ହୋଇ ଜାଣିଶୁଣି କିପରି ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଆଘାତ ଦେବେ ? ଏତେ ଅକୃତଜ୍ଞ କିପରି ଦେବେ ?

ଜଗନ୍ନାଥ ଅନେକ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବାପାଙ୍କୁ ମନେପକେଇ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଅଶ୍ରୁକଣାରେ ତାଙ୍କ ଉପାଧାନ ସିକ୍ତ ହେଲା । ରାତି ବାରଟା ହେଲା । ତଥାପି ତାଙ୍କର ନିଦ୍ରା ନାହିଁ । ବହୁକ୍ଷଣ ଭାବନା ପରେ ସେ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅବଧାରଣ କଲେ । ପରଦିନ ଦଶଦିନ ଛୁଟି ନେଇ ସେ ଗ୍ରାମକୁ ଯାତ୍ରା କଲେ । ଗେହ୍ଲେଇ ଭୋଜନାନ୍ତର ଗୃହତଳେ ବସ୍ତ୍ରାଞ୍ଚଳ ବିଛାଇ ଦେଢ଼ବର୍ଷର ପୁଅ ସହିତ ବିଶ୍ରାମ କରୁଅଛନ୍ତି । ଆଜିକାଲି ଗେହ୍ଲେଇର ଚେହେରା ଅନେକ ବଦଳି ଯାଇଚି । ସେ ସବୁବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ବିଷୟ ଭାବୁଚି । ଜଗନ୍ନାଥ ଗୁଣବାନ୍ । ମାସିକ ଚାଳିଶ ଟଙ୍କା ପଠାଏ । ଏଡ଼େ ସୁଶୀଳ ଜଗନ୍ନାଥ ଆଜିକୁ ତିନିବର୍ଷ ହେଲା ଘରକୁ ଆସିଲାନାହିଁ । ବିବାହ କଲା ନାହିଁ । କାହିଁକି ସେ ପତାମାତାଙ୍କ କଥା ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କଲା ! କାହିଁକି ସେ ବିଦେଳରେ କାଳ କାଟୁଚି ? ସେ ତ ଏଇ ଗାଁଆକୁ ଏତେ ଭଲ ପାଏ । କିନ୍ତୁ ମାଆର ଇଛାରେ ଚାଲିବାକୁ ସେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହେଁ କାହିଁକି ?

ଗେହ୍ଲେଇ ନାନା କଥା ଭାବୁ ଭାବୁ ଭୋବନାର ପୁଅ ନିଧିଆକୁ କୋଡ଼କୁ ଆଉଜେଇ ଆଣି ଶୋଇ ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲା । ସେଇ ସୁନ୍ଦର ଶିଶୁର ସ୍ୱର୍ଗାୟ ଅମୃତମୟ ଛବି ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସତରେ ପିଲାକାଳେ ନାଥିଆ ଏହାଠାରୁ ବଳି ଆହୁରି ସୁନ୍ଦର ହୋଇଥିଲା । ଏହିପରି ନାନାକଥା ଭାବୁ ଭାବୁ ଗେହ୍ଲେଇ ନିଦରେ ଶୋଇ ପଡ଼ିଲା । ନିଦ୍ରିତ ଅବସ୍ଥାରେ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିଲା, ତାହାର ଜଗନ୍ନାଥ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ମଳିନ ବେଶରେ ବହୁଦୁଃଖରେ ତାକର ହୋଇ ତାହାର ପାଦତଳେ ଆସି ଗଡ଼ି ପଡ଼ୁଛି । ଗେହ୍ଲେଇର ମାତୃସ୍ନେହ ଉଛୁଳି ଉଠିଲା । ସେ ସାନପିଲା ପରି ତାହାକୁ କୋଳକୁ ଟାଣି ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲା । ଆନନ୍ଦ ଆବେଗରେ ତାହାର ନିଦ ଭାଙ୍ଗି ଗଲା । ସେ ହଠାତ୍ ଚମକି ଉଠି ଦେଖିଲା ସତକୁ ସତ ତାହାର ପୁତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ତାହାର ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ । ଗେହ୍ଲେଇ ନିଜକୁ ଦେଖିଲା ଆଖିକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରି ପାରିଲା ନାହିଁ ।

ମାଆର ବିସ୍ମୟ ଭଗ୍ନକରି ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରଥମ କଥା କହିଲେ । “ମା, ମା” କହି କାନ୍ଦି ଉଠିଲେ । ଗେହ୍ଲେଇ ଆନନ୍ଦ ଆବେଗରେ ପୁଅକୁ କୁଣ୍ଢାଇ ପକାଇଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ସାନ ଛୁଆଟି ପରି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବହୁକ୍ଷଣ ପରେ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଲାଭ କରି ଜଗନ୍ନାଥ ମାତାର

ଗୋଡ଼ଧରି କହିଲେ - “ମା, ମୁଁ ବିଶେଷ କାରଣରୁ ଦଶଦିନ ଛୁଟି ନେଇ ଆସିଛି । ତୁ ମୋର ସବୁଠାରୁ ବଳି ବଡ଼ ଇଷ୍ଟ । ଜଗତରେ ମୁଁ ଯଦି କିଛି ଭଲ ପାଏ - ସେ ତୋତେ, ତୁ ମୋର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରିୟ କିନ୍ତୁ - ” ମାତାର ହୃଦୟ ସ୍ନେହାତିଶଯ୍ୟରେ ଚମକି ଉଠିଲା । ପୁଣି ଜଗନ୍ନାଥ କହିଲେ “କିନ୍ତୁ ବାପ ମା’ ଠାରୁ ମଧ୍ୟ ମଣିଷର ଖୋଜିବାର ବିଷୟ ଆହୁରି ଅଛି । ମଣିଷ ସବୁ ପାଇ ମଧ୍ୟ ସୁଖ ପାଏ ନାହିଁ

ମୁଁ ପରା ତୋତେ ଏଡ଼େଟିରୁ ଏଡ଼େ କଲି । ମୋର ଦଶମାସ ଗର୍ଭ ବେଦନା ତୁ କାହୁଁ ବୁଝିବୁ !” ଜଗନ୍ନାଥ ନୀରବ, କିଛି କହିଲେ ନାହିଁ । ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ ନୟନରେ ଭାଇ ଭୋବନା ଅନାଇଁଥାଏ । ପିତାମାତାର ଦୁଃଖ ଦେଖି ତାକୁ ବଡ଼ କଷ୍ଟ ହେଲା । ସେ ଭାଇକୁ ଅନେକ ଅନୁନୟ ବିନୟ କଲା । କାହିଁରେ କିଛି ହେଲା ନାହିଁ । ଜଗନ୍ନାଥ ଉଠି ଚାଲିଗଲେ । ଗୃହରୁ ଓ ପରିବାରରୁ ଶେଷ ବିଦାୟ ନେଇ ବାହାରକୁ ଗୋଡ଼ କାଢ଼ିଲେ ।

ଦିନା କପାଳରେ ହାତ ଦେଇ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଗେହ୍ଲେଇ ଆଉ ବିଛଣାରୁ ଉଠିଲା ନାହିଁ । କେବଳ ହାୟ ହାୟ ଶବ୍ଦ ଦୀନାର ପରିବାରରୁ ଶୁଣାଗଲା । ପୁତ୍ରକୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇଥିବାରୁ ଘୋର ଲଜ୍ଜା ଓ ଅନୁତାପରେ ଦୀନାର ହୃଦୟ ସତେ ଯେପରି ଫାଟି

ପଡ଼ିଲା ।

ଷଷ୍ଠ ପଟ

କାହିଁ ସେ, କିଏ ସେ ନଜାଣି ମୁଁ ମରେ ଲୁଚିଗଲା କାହିଁ ଦେଖା ଦେଇ ଥରେ ଏବେ ଖୋଜିବୁଲେ ସରବ ଧରଣୀ କାହିଁ ମୋର ସଖା ପ୍ରିୟ ଗୁଣମଣି । ଦୁଇବର୍ଷ ଅତିବାହିତ ହୋଇଗଲାଣି । ବୀରବାବୁ ଦାଣ୍ଡ ଘରେ ବସି ବହିପତ୍ର ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଡାକ ହରକରା ଗୋଟାଏ ପତ୍ର ଦେଇଗଲା । ଜଗନ୍ନାଥର ହସ୍ତାକ୍ଷର ଦେଖି ବୀରବାବୁ ଆନନ୍ଦରେ ପତ୍ରଟି ଫିଟାଇଲେ, ପତ୍ର ପାଠକରି ତାଙ୍କର ଚକ୍ଷୁ ସ୍ଥିରହେଲା । ସେ ବାଳକ ପରି କାନ୍ଦିପକାଇଲେ । କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହୋଇ ଘରଭିତରକୁ ଯାଇ ମାଙ୍କୁ କହିଲେ - “ମା, ମୁଁ କଲିକତା ଯାଉଛି । ଆଜି ରାତି ଗାଡ଼ିରେ ଯିବ । ଜଗନ୍ନାଥ ମୃତ୍ୟୁ ଶଯ୍ୟାରେ - ସେ ବଡ଼ ବେରାମ । ତାର ବନ୍ଧୁ ଜଣେ ପତ୍ର ଦେଇଛି ।”

ବୀରବାବୁଙ୍କ ମାତା ଦ୍ୱିରୁକ୍ତି ନ କରି ଅନୁମତି ଦେଲେ । ବୀରବାବୁ ରାତିଗାଡ଼ିରେ କଲିକତା ଗଲେ । ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅପରିଷ୍କାର ଗଳି । ଦୁଇଆଡ଼େ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ନିର୍ମିତ । ଆଲୋକ ପ୍ରବେଶର ପଥ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୁଦ୍ଧ । ରାସ୍ତାଟି ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ଏବଂ ଆବର୍ଜନାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ମାଛିମାନେ ପଲ ପଲ ଉଡ଼ୁଚନ୍ତି । କଲିକତା ସହର । ଆଜିକାଲିର କଲିକତା ସହର ନୁହେଁ । ପୂର୍ବକାଳର କଥା । ଦୁଇ ଆଡ଼ର ନାଳରେ ପଚାପାଣି ବୋହିଯାଇ ସମଗ୍ର ସ୍ଥାନଟିକୁ ଅତି ଦୁର୍ଗନ୍ଧରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ପକାଇଛି । ହଠାତ୍ ନ ଜାଣିବା ଲୋକ ପଶିଗଲାମାତ୍ରେ ତାହାହର ସମଗ୍ର ଶରୀର ଦୁର୍ଗନ୍ଧରେ ଅବଶ ହୋଇଉଠେ । ସେ ବାନ୍ତି ସମ୍ଭାଳି ପାରେ ନାହିଁ । ଏଣେ ତେଣେ ଗୋରୁହାଡ଼, କୁକୁଡ଼ା ପର, ମାଛ କାତି ବିଛାଇ ହୋଇ ପଡ଼ିଅଛି । କାଦୁଅ ପଙ୍କ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହିପରି ଗଳିର ବାମ ଦିଗରେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକତଳ ପକ୍ କାଘର । ଜୀର୍ଣ୍ଣଶୀର୍ଣ୍ଣ କାନ୍ଥ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇ ସିମେଣ୍ଟ୍ କାମ ଖସି ପଡ଼ିଛି । ଇଟାଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଫାଟିଆଁ କରିଛି । ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଛି । ଚାରିଆଡ଼େ କଳା, ଅଳନ୍ଧୁ, ବୁଢ଼ିଆଣୀ ବସା ପୂର୍ଣ୍ଣ । ଛୋଟ ଗୋଟାଏ କାମିନୀ ଫୁଲଗଛ ଗୋଟାଏ କୋଣ ଅନ୍ଧକାର କରିଅଛି । ସାମନା ନାଳରେ ବାରବରଷର ମଇଳା ପାଣି ବହିଯାଇ ଘର ଚାରିଆଡ଼ ଦୁର୍ଗନ୍ଧରେ ଭରି ଦେଉଛି । ସମ୍ମୁଖକୁ କାଷ୍ଠନିର୍ମିତ ଦୂର । ସବୁଜ ରଙ୍ଗ । ବହୁ ପୁରାତନ, ଜୀର୍ଣ୍ଣଶୀର୍ଣ୍ଣ ।

ଠିକ୍ ସେହି ଦ୍ୱାର ସାମନାକୁ ଗୋଟିଏ ଫେଟିନ୍ ଗାଡ଼ି ଆସି ଠିଆ ହେଲା । ଗାଡ଼ିରୁ ବୀରବାବୁ ଓହ୍ଲାଇ ପଡ଼ି କୋଚ୍‌ମ୍ୟାନ୍‌କୁ ତାହାର ଭଡ଼ା ଆଦି ଦେଇ ଆପଣାର କ୍ଷୁଦ୍ର ବ୍ୟାଗ୍‌ଟି ହାତରେ ଧରି ବହୁପରିଚିତ ପରି ଦ୍ୱାର ଠେଲି ଘର ଭିତରକୁ ପଶିଗଲେ ।

ଦାଣ୍ଡଘର । ସେ ଘରେ କୌଣସି ଆସବାବ୍ ପତ୍ର ନଥିଲା । କୋଣମାନଙ୍କରେ ଚାରିଆଡ଼େ ଧୂଳି, କାନ୍ଥରେ ଅଳନ୍ଧୁ, ବୁଢ଼ିଆଣୀ ବସା । ଗୋଟିଏ ଭଙ୍ଗା ମେଜ ଉପରେ ପରସ୍ତେ ଧୂଳି, ତା’ ଉପରେ ଦୁଇଚାରିଖଣ୍ଡ ଛିଣ୍ଡା ବହି ଓ ଗୋଟିଏ ଭଙ୍ଗା ପାନିଆ ପଡ଼ି ରହିଛି । ମେଜ ଚାରି ପାଖରେ ଦୁଇଟା ଅଧା ଭଙ୍ଗା ଚୌକୀ, ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା ଷ୍ଟୁଲ୍, ଗୋଟିଏ ଛିଣ୍ଡା ବେତର କେଦାରା ପଡ଼ିରହିଛି । ସେସବୁ ଉପରେ ପରସ୍ତ ପରସ୍ତ ଧୂଳି ପଡ଼ିରହି ଗୃହକର୍ତ୍ତାର ସଭ୍ୟତାର ପରିଚୟ ଦେଇଛି । କାନ୍ଥରେ ଦୁଇଟା ଛବି । ତା ଉପରେ ଧୂଳିର ଗୋଟାଏ ପ୍ରସ୍ତ ଛବିର ଆକୃତିକୁ ଲୁଚେଇ ଦେଉଛି । ଘର ଭିତର କୋଠରୀକୁ ଯିବାକୁ ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଦ୍ୱାର ଥିଲା । ବୀର କବାଟ ଠେଲି ଭିତରକୁ ପଶିଲେ । ଦ୍ୱିତୀୟ କୋଠରୀଟିରେ ଦଶା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ କୋଠରୀ ପରି; କିନ୍ତୁ ଅଳ୍ପ ପରିସ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ଥିଲା । ମେଜ ଚୌକୀ ଇତ୍ୟାଦି ନ ଥାଇ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା କ୍ୟାନଭାସ୍ ଖଟ ଉପରେ ମଇଳା ଚାଦର ବିଛା ହୋଇଛି । ତାହା ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଶୀର୍ଣ୍ଣ, ଅସ୍ଥିକଙ୍କାଳସାର ଜଗନ୍ନାଥ ତାହା ଉପରେ ପଡ଼ି ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଆର୍ତ୍ତ ଚିତ୍କାର କରୁଛନ୍ତି ।

ବୀର ହଠାତ୍ ଘର ଭିତରକୁ ପଶି ଆସି ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଖଟ ଉପରେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇ ଚିହ୍ନି ପାରିଲେନାହିଁ । ନିକଟକୁ ଯାଇ ଦେଖିଲେ, ସେ ପ୍ରକୃତ ଜଗନ୍ନାଥ । କିନ୍ତୁ ତା’ର ଆଉ ସେ ପୂର୍ବ ରୂପ ନାହିଁ । ରଙ୍ଗ କଳା । ଆଖି କୋଟର ଭିତରକୁ ପଶିଯାଇଛି । ଗାଲର ହନୁ ହାଡ଼ ଦୁଇଟା ପଦାକୁ ବାହାରି ପଡ଼ିଛି । ମୁହଁର ଚେହେରା ଭୟଙ୍କର । ଠିକ୍ ଗୋଟାଏ ହାଡ଼ଗିଳା ଭୂତ ପରି । ହାତ ଓ ଗୋଡ଼ର ହାଡ଼ ଉପରେ ଦୁଇଖଣ୍ଡ ଚମ ଘୋଡ଼ାଇ ହୋଇ ରହିଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ବିଛଣାରେ ପଡ଼ି ଅତିରିକ୍ତ ବେଦନାରେ ଛଟପଟ ହୋଇ ଅଧୀର ଭାବରେ କାନ୍ଦୁଛି । ପାଖରେ କେହି ନାହିଁ । ବୀରବାବୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ଚାହିଁ ରହିଲେ । କିପରି ଏପରି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ହେଲା କିଛି ବୁଝି ପାରିଲେ ନାହିଁ । ବ୍ୟାଗ୍ ଟା ତଳେ ଥୋଇ ଦେଇ ନଇଁପଡ଼ି “ଜଗନ୍ନାଥ” ବୋଲି ଡାକିଲେ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଅଚିହ୍ନା ପରି ମୁହଁକୁ କେବଳ ଚାହିଁ ରହିଲେ । ବୀରକୁ ଚିହ୍ନି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କ’ଣ କହିବାକୁ ଉପକ୍ରମ କରି କଣ୍ଠ ତାଙ୍କର ରୁଦ୍ଧ ହେଲା । ଖାଲି ଅର୍ଥଭରା ଦୃଷ୍ଟିରେ ଅସହାୟ ଭାବରେ ଚାହିଁ ରହିଲେ । ବୀରବାବୁଙ୍କ ଆଖିରୁ ଦୁଇଧାର ଲୁହ ଗଡ଼ି ପଡ଼ିଲା । ବୀର ସେଠାରୁ ଉଠିଯାଇ ଅଗଣାରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଦେଖିଲେ ରନ୍ଧାଘର ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ଯୁବତୀ ବାଳିକା । ରୁପରୁ ପଠାଣ ବାଳିକା ପରି ଅନୁମତି ହେଉଛି । ଗୋଟିଏ ମୋଟା ମଇଳା ବିଲାତି ଧୋତି ପିନ୍ଧିଛି । ତାହାର ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ କଳା, ହଳଦୀ ଓ ହାତପୋଛା ଦାଗ । ଅସଂଖ୍ୟ ରୂପାର ପାତିଆ− କାନଟାକୁ ଛାଇ ଦେଇଛି । ହାତରେ ଜର୍ମାନୀ ସିଲ୍‌ଭରର ଚାରି ଚାରି ପଟ ଚୁଡ଼ି । ମୁଣ୍ଡ ଝାଟୁଆ । ଛୋଟ ଛୋଟ ବାଳ କପାଳ ଓ ମୁହଁକୁ ଘୋଡ଼ାଇ ପଡ଼ି ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର ଦେଖାଯାଉଛି । ବାଳିକାର ବର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ୟାମଳ । ଚେହେରା ମନ୍ଦ ନୁହେଁ । ବେଶ୍ ମୋଟା ଶରୀର । ସେ ଧୂଆଁ ଜ୍ୱାଳାରୁ ରନ୍ଧାଘରୁ ବାହାରି ପଡ଼ି ହଠାତ୍ ସମ୍ମୁଖରେ ପରିଷ୍କାର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧା ବାବୁଜଣଙ୍କୁ ଦେଖି ଚମକି ପଡ଼ି ଠିଆ ହୋଇ ରହିଲା । କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ସାହାସ କରି ବାଳକଟି ପଚାରିଲା - “ଆପଣ କିଏ ?”

ବୀରବାବୁ ତାହାର ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଥମେ କିଛି ଉତ୍ତର ଦେଇ ନ ପାରି ପଚାରିଲେ - “ତୁ ଏଠାରେ କ’ଣ କରୁଚୁ ? ଏଠାରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବାବୁ ଅଛନ୍ତି କି ? ତୁ କଣ ଜଗନ୍ନାଥ ବାବୁର ରାନ୍ଧୁଣୀ ?” ଅବଶ୍ୟ ସେ ବଙ୍ଗଳାରେ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ । କାରଣ ବାଳିକାଟି ବଙ୍ଗଳାରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲା ।

ସେ ବୀରବୀବୁଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ହଠାତ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ କହିଲା - ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ବୋଲି କାହାକୁ ଚିହ୍ନେନାହିଁ । ସେଠାରେ ଯୋନାଥନ୍ ପାତ୍ର ନାମରେ ଜଣେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ , ତାଙ୍କ ଘରେ ଭଡ଼ାରେ ଥାଇ ବେରାମ ପଡ଼ିଛି । ସେ ଗୃହକର୍ତ୍ତାର କନ୍ୟା । ସେମାନେ ଜାତିରେ ମୁସଲମାନ୍ । ତାହାର ବାପ ବବୁର୍ଚ୍ଚ ବବୁର୍ଚ୍ଚି କାମ କରେ ।

ବୀରବାବୁ ଶୁଣି ଅବାକ୍ ହେଲେ । କି ଉତ୍ତର ଦେବେ ଭାବି ପାରିଲେ ନାହିଁ । ବାଳିକାଟି ଉତ୍ତରର ଅପେକ୍ଷା ନ କରି ରନ୍ଧା ଘର ଦ୍ୱାର ଦେଇ ସାମନା କବାଟ ବାଟେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୃହରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ବୀର ବାବୁ ହତବାକ୍ ହୋଇ ଛିଡ଼ା ହୋଇ ରହିଲେ ।

କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ଜଣେ ଦାଢ଼ିଆ ପଠାଣ ଆସି ବୀରବୀବୁଙ୍କ ସମକ୍ଷରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ତାଙ୍କ ବୟସ ପ୍ରାୟ ଚାଳିଶି ପାର ହୋଇଗଲାଣି । ଦୀର୍ଘାକାର, କୃଷ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣ ଯମାକୃତି ପଠାଣଟି ବୀରବାବୁଙ୍କ ସମ୍ମୁଖକୁ ଆସି ତାହାର ଯୁବତୀ କନ୍ୟା ସହିତ ବାକ୍ୟାଳାପ ଦୋଷରେ ବୀରବାବୁଙ୍କୁ ଭର୍ତ୍ସନା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ବୀରବାବୁ କିଛି ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଅଜଣା ରାଜ୍ୟକୁ ଆସି ଏପରି ବିପଦରେ ପଡ଼ିବାକୁ ହେବ ବୋଲି ସେ କଳ୍ପନା ସୁଦ୍ଧା କରି ନ ଥିଲେ । ସେ ସ୍ଥିରଭାବେ ଠିଆ ହୋଇ ସବୁ ଶୁଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ପଠାଣଟି କି କାରଣରୁ ତାହାଙ୍କୁ ଏପରି ଭର୍ତ୍ସନା କରୁଛି ସେ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଭଲା, କଲିକତା ସହର । ଅନେକ କ୍ଷଣ ପରେ ପଠାଣଟି ଶାନ୍ତ ହେବାରୁ ବୀରବାବୁ ଧୀରସ୍ୱରରେ କହିଲେ - ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ପାତ୍ର ନାମକ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଖୋଜିବାକୁ ଆସିଛନ୍ତି । ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବଡ଼ ବେରାମ ଅଛନ୍ତି ।

ପଠାଣ ବୀରବାବୁଙ୍କ କଥାର ଅର୍ଥ ବୁଝି ନ ପାରି କହିଲା ଯେ, ସେଠାରେ କେହି ହିନ୍ଦୁଲୋକ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯୋନାଥନ୍ ପାତ୍ର ନାମରେ ଜଣେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ବାବୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବେରାମ ଅବସ୍ଥାରେ ତା’ ଘରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଇଛି । ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁର ଅତି ଦୟାଳୁ ସଂଗୀ ବିଜୟ ବାବୁ ଆଜିକୁ ଦୁଇଦିନ ହେଲା ତାହାଙ୍କର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ଅପହରଣ କରିନେଇ ପଳାଇଛି ।” ବୃଦ୍ଧ ପଠାଣ ଅତି ବିଦ୍ରୂପ ଭାବରେ କହିଲା । ଯୋନାଥନ୍ ନିଃସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିଥିବାରୁ ସେମାନେ ଦୟା ପରବଶ ହୋଇ ତାହାକୁ ଦେଖାଚାହାଁ କରୁଅଛନ୍ତି ।

ପଠାଣଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିରକ୍ତି ସହକାରେ ନୀଚ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ମାନଙ୍କୁ ଭର୍ତ୍ସନା କରି କ୍ରୋଧ ଶାନ୍ତ କରିବାକୁ‬‬ ଲାଗିଲା । ବୀରବାବୁ ମୂକବତ୍ ସବୁ ଶୁଣିଲା ପରେ ପଚାରିଲେ - “ଯୋନାଥନ୍ ପାତ୍ର କଣ ପୂର୍ବରୁ ହିନ୍ଦୁ ଥିଲେ ?” ପଠାଣ ସେ ସବୁକିଛି ଜାଣି ନଥିଲା । ସେ ରାଗରେ କହିଲା - “ସେ ହିନ୍ଦୁ କି ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ଥିଲା ମୁଁ ଜାଣେ ନାହିଁ । ଏତିକି ଜାଣେ, ସେ ଲୋକଟି ବିଜୟ ଚନ୍ଦ୍ର ସେନ୍ ସହିତ ଏଠାକୁ ଆସି ପଡ଼ିଛି । ଦୁଇଦିନରେ ମରିବ ଓ ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ତାକୁ ଆଜି ଡାକ୍ତରଖାନାକୁ ବିଦାୟ ଦେବି ।”

ବୀର ଅଗତ୍ୟା ଜଗନ୍ନାଥର ଘରକୁ ପଶି ଦେଖିଲେ ଜଗନ୍ନାଥ ପୂର୍ବବତ୍ ପଡ଼ି ରହିଛି । ତାହାର ସର୍ବାଙ୍ଗରୁ ଝାଳ ବହୁଛି । ବୀର ବ୍ୟାଗ୍‌ଟି ଫିଟାଇ କ’ଣ କେଜାଣି ମନେକରି ଚାରୋଟି ରୌପ୍ୟମୁଦ୍ରା ବାହାର କରି ପୂର୍ବୋକ୍ତ ପଠାଣକୁ ଦେଲେ । ରୂପାର ମୁଦ୍ରା ଦେଖି ପଠାଣ ମୋହିତ ହୋଇଗଲା । ସେ ସମ୍ମାନ ସହକାରେ ବୀରବାବୁଙ୍କ ନାମଧାମ ପଚାରିଲା । ବୀର ତାହାର କଥାରେ ସ୍ୱଳ୍ପ ଉତ୍ତର ଦେଇ ଉପସ୍ଥିତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାହାର ସାହାଯ୍ୟ ଭିକ୍ଷା କଲା । ପଠାଣଟି ଆହ୍ଲାଦ− ପୂର୍ବକ କହିଲା - “ବାବୁ ଆମି ସବ୍ କର୍‌ବୋ । ଜାନ୍ ଦିତେ ହୟ ଦିବ । ଆପନି ମେହେର୍ବାନି ରଖିବେନ୍ ।”

ବୀରବାବୁ ଟଙ୍କାର ଅଦ୍ଭୁତ ଶକ୍ତି ଦେଖି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ । ତାହାପରେ ବୀରବାବୁ ପଠାଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବଜାରରୁ ସାଗୁ, ବାର୍ଲି ଓ ଦୁଧ ମଗାଇ ରନ୍ଧାଇ ଦେଲେ । ଅଧ ଘଣ୍ଟାକ ମଧ୍ୟରେ ତାହା ଶେଷ କରି ଜଗନ୍ନାଥର ମୁହଁରେ ଚାମୁଚେ ଚାମୁଚେ କରି ଦେବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥ କ୍ଷୁଧାତୁର ଭାବରେ ସେଥିରୁ ଅନେକ ଅଂଶ ଖାଇଦେଲେ । ବୀରର ହୃଦୟ ବ୍ୟଥିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ଜଗନ୍ନାଥର ବାକ୍‌ଶକ୍ତି ଫେରି ଆସିଲା । ସେ କ୍ଷୀଣ କଣ୍ଠରେ ବୀରକୁ ପଚାରିଲେ - “ଆପନି କେ ? ଆମି ଚିନି କରିଛି ।”

ବୀରବାବୁ କହିଲେ - “ମୁଁ ବୀର ପରା ! କଟକର । ଭୁଲିଗଲୁଣି କି ? ତୁ କଣ ପୂର୍ବର ଜଗନ୍ନାଥ ନୋହୂ ?”

ଜଗନ୍ନାଥ ଚକ୍ଷୁ ମୁଦ୍ରିତ କରି କିଛିକ୍ଷଣ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପରେ ଦୀର୍ଘନିଃଶ୍ୱାସ ନିକ୍ଷେପ କରି କହିଲା - “ବୁଝିଲା ବୀରବାବୁ, ଆହା” - ଆଉ କିଛି କହିପାରିଲା ନାହିଁ । ତାହାର ନେତ୍ରରୁ ଝର ଝର ଗଡ଼ିପଡ଼ିଲା । ପରେ ହସ୍ତ ସଂକେତ କରି ବୀରଙ୍କୁ ସାମନାରେ ଟଙ୍କା ହୋଇଥିବାରୁ କୋଟ ଆଣିବାକୁ କହିଲା ।

ବୀରବାବୁ କୋଟ୍‌ଟି ଆଣି ପକେଟରୁ ଗୋଟିଏ ନୋଟ୍‌ବୁକ୍ ବାହାର କରି ପତ୍ର ଓଲଟାଇ ଦେଖିଲେ - ଜଗନ୍ନାଥ ନାମ ଯୋନାଥନ୍‌ରେ ବଦଳି ଯାଇଚି । ସେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ପଚାରିଲା, “ଜଗନ୍ନାଥ, ତୁ କଣ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହୋଇଗଲୁ ?”

କ୍ଷୀଣ କଣ୍ଠରେ ଜଗନ୍ନାଥ କହିଲା “ହଁ ।” ବୀରବାବୁ ଶଯ୍ୟାରେ ନଇଁପଡ଼ି କାତର କଣ୍ଠରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଅପରାହ୍‌ଣରେ, ଛାଇ ବୁଡ଼ିଯିବାପରେ ପୂର୍ବୋକ୍ତ ପଠାଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବୀରବାବୁ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଷ୍ଟେସନକୁ ଆଣି କଟକ ଗାଡ଼ିରେ ଚଢ଼ିଲେ ।

ସକାଳ ହୋଇ ଆସୁଥାଏ । ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଆଣି ବୀରବାବୁ ଘରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଅତି ଯତ୍ନରେ ବିଛଣାରେ ଶୁଆଇଦେଲେ । ବିଶ୍ରାମ ନ କରି ସେହିକ୍ଷଣି କଟକର ବିଖ୍ୟାତ ଡାକ୍ତରମାନଙ୍କୁ ଡାକି ଆଣିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ରୀତିମତ ଚିକିତ୍ସା ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।

ପନ୍ଦର ଦିନ ଧରି ପ୍ରାଣପଣେ ଚିକିତ୍ସା ଓ ଯତ୍ନ ନେଇ ବୀରବାବୁ, ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୁଲ୍ ବଦନୀ, ତାଙ୍କ ମାତା ଓ ଶଶୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ତାଙ୍କର ଦାଣ୍ଡ ଘରଟି ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ପରିଣତ ହୋଇଗଲା ।

ପନ୍ଦର ଦିନ ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ କ୍ରମେ ସୁସ୍ଥ ହେବାକୁ ଲାଗିଲେ । କ୍ରମେ ପୂର୍ବଶକ୍ତି ଫେରିପାଇଲେ । ତାଙ୍କ ଚେହେରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜଣାଗଲା । ସେ କଥା କହି ପାରିଲେ । ଉଠିକରି ବୁଲାଚଲା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ; ତଥାପି ଦୁର୍ବଳତା ଯାଇ ନ ଥାଏ ।

ଆହୁରି ପନ୍ଦର ଦିନ ପରେ ଡାକ୍ତର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଇ ବିଦାୟ ନେଲେ । ବୀରବାବୁଙ୍କର ଚାରିଶହ ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ସବଳ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ବିଛଣାରୁ ଉଠିଲେ; କିନ୍ତୁ ଦାଣ୍ଡ ଗୃହ ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ ଗୃହରେ ପ୍ରବେଶ କରୁ ନ ଥିଲେ । ତାହାଙ୍କର ସେ କୋଟରଗତ ଚକ୍ଷୁ ପୁନଃ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଓ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ହୋଇ ଉଠିଲା । ଜୀର୍ଣ୍ଣଶୀର୍ଣ୍ଣ ଦେହ ଉପରେ ମାଂସ ଦୃଢ଼ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ପୁନର୍ବାର ରଙ୍ଗ ପରିଷ୍କାର ହେବକୁ ଲାଗିଲା ।

ବୀରବାବୁଙ୍କ ଘରେ ରହିବାର ଛ’ମାସ ହୋଇ ଗଲାଣି, ଜଗନ୍ନାଥର ପୂର୍ବ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଫେରିଆସିଛି । ଚେହେରା ସୁନ୍ଦର ଓ ବଳିଷ୍ଠ ହେଲାଣି । ଆଜିକାଲି ସେ ଏଘର ସେ ଘର ହୁଅନ୍ତି । ବାଡ଼ି ବଗିଚାରେ ବୁଲନ୍ତି । କିଛି କିଛି କାମ ମଧ୍ୟ କରନ୍ତି । ବୀରବ ବୁ ସସ୍ନେହ ତାଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ବାରଣ କରନ୍ତି-। କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ଓ ଯୋନାଥନ୍ ପାତ୍ର ନାମରେ ପରିଚିତ । ଯୋନାଥନ୍‍ର ସୁବ୍ୟବହାର ଦ୍ୱାରା ସସସ୍ତେ ପରିତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଅଛନ୍ତି । ଶଶୀ ତାଙ୍କୁ ଭାଇ ଭାଇ ଡାକେ ।

ଯୋନାଥନ୍‍ର ପ୍ରଧାନସଙ୍ଗୀ ବୀରବାବୁଙ୍କ ସାନ ଝିଅ ବନବାସିନୀ । ଯୋନାଥନ୍ ସେହି ତିନିବର୍ଷ ବୟସ୍କ। ଶିଶୁକନ୍ୟାଟି ସହିତ ପ୍ରାୟ ଦିନରାତି ଖେଳୁଥାନ୍ତି । ଆଜିକାଲି ତାହାଙ୍କ ଜୀବନ ଶିଶୁର ଜୀବନ ଭଳି ସରଳ ଓ ସ୍ନେହପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ବନଟିକୁ କାଖେଇ ବାଡ଼ି ବାଡ଼ି ବୁଲିବା, ପୋଖରୀ କୂଳରେ ବସି ଖେଳିବା ତାହାଙ୍କର ନିତ୍ୟ ସୁଖ । ସୁଚରିତ୍ର ଯୋନାଥାନ୍ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ଭାବେ ଖେଳିବୁଲି ସୁଖରେ ଅଛନ୍ତି । ମନ ମଧ୍ୟରେ କିନ୍ତୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଚିନ୍ତା । ଅହରହ ତାହାହିଁ ତାଙ୍କୁ ବ୍ୟସ୍ତ କରୁଚି । ଆଜିକାଲି ସେ ବେଶ୍ ସୁସ୍ଥ, ସେ କାହିଁକି ପୁନର୍ବାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଯିବେ ନାହିଁ ? କିନ୍ତୁ ଅତିରିକ୍ତ ସ୍ନେହବଶତଃ ବର୍ତ୍ତମାନ ତାଙ୍କୁ କାମକୁ ଯିବାକୁ ବୀରବାବୁ ନିଷେଧ କରୁଛନ୍ତି ।

ଆଜି ଛୁଟିଦିନ । ସକାଳେ ପୋଖରୀକୂଳରେ ବସି ବୀର ଓ ଯୋନାଥନ୍‍ର ମାଛ ଧରାଯାଉଛି । ବନଟି ଯୋନାଥନ୍‍ର କାନ୍ଧରେ ଲଟିକିପଡ଼ି ଗୋଟିଏ କଞ୍ଚା ପିଜୁଳି ଚୋବାଉଚି । ଦର ଦର ଚୋବା କରି ତା ଛୋଟ ଛୋଟ ପାପୁଲିରେ ପାଣିକୁ ଫୋପାଡୁଚି । ଗୋଟିଏ ବାହୁରେ ତାକୁ ଜଡ଼ାଇ ଧରି ଯୋନାଥନ୍ ବୀରବାବୁଙ୍କ ସଙ୍ଗେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଆରମ୍ଭ କଲେ - “ବୀରବାବୁ, ଆଉ ବସିବାକୁ ଇଛା ନାହିଁ । କାମ ଦେଖିବି ।”

ବୀର କହିଲେ - “ଆଉ କିଛିଦିନ ଯାଉ ଦେଖିବା । ସର୍ଭେ ଇଲାକାରେ କିରାଣୀ କାମ ଖାଲି ହେବାର ଅଛି । ଦରମା ଚାଲିଶ ଟଙ୍କା ।” ଯୋନାଥନ କିଛିକ୍ଷଣ ନୀରବ ରହି କହିଲେ; “କିନ୍ତୁ ବାପାଙ୍କର ଆଦେଶ, ମୁଁ ସ୍ୱଦେଶରେ ରହିବି ନାହିଁ ।” କିଛିକ୍ଷଣ ନୀରବ ରହି ପୁଣି କହିଲେ - “ଓଡ଼ିଶାରେ କେହି ଜାଣିବ ନାହିଁ ମୁଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଚିୟାନ୍ ହୋଇଛି ବୋଲି । ଆଉ କଟକରେ ରହିଲେ କାଳେ ସନସ୍ତେ ଚିହ୍ନିବେ - ଜାଣିବେ । ଆମ ଗ୍ରାମକୁ ଏକଥା ଖବର ହେବ । ମୁଁ କଲିକତା ଯିବି । ଏଠି ରହି ବାପାଙ୍କର ନିନ୍ଦାକରିବି ନାହିଁ ।”

ବୀରବାବୁ ଦୁଃଖିତ ହୋଇ କହିଲେ - “କିନ୍ତୁ କଲିକତାରେ ଥରେ ତ ଚେତିଚ । ବିଜୟ ପରି ଆହୁରି ଅନେକ ସାଙ୍ଗ ମିଳି ପାରନ୍ତି ।” “ନାଁ ଭାଇ, ଥରେ ଅନ୍ଧ ବାଡ଼ି ହଜାଏ ସିନା । ଚେତିଚି ଭଲ । ଆଉ କାନମୋଡ଼ି ହେଉଚି ବଙ୍ଗାଳିଙ୍କ କଥାରେ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ । ତାଙ୍କୁ ଯେ ଚିହ୍ନି ନାହିଁ ସେ ନିଜ ବାପକୁ ବି ଚିନ୍ନି ନାହିଁ ।”

ସହାସ୍ୟ ଭାବରେ ବୀର ପଚାରିଲା - “ଆଛା, ତୁମର କିମିତି ଇମିତି ହେଲା ? ମୋତେ ଆଉ ଥରେ କୁହ । ତୁମ କାହାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ବଡ଼ ଭଲ ଲାଗେ ।” ବୀର ଶୁଣିବା ଆଶାରେ ସ୍ଥିର ହୋଇ ବସିଲେ । ବନ ସାନପିଲାଟି, ପିତାଙ୍କୁ ସ୍ଥିର ମନରେ କ’ଣ ଭାବି ସ୍ଥିର ହୋଇ ତାଙ୍କ ମୁଖକୁ ଅନାଇଲା ।

ତହୁଁ ଜଗନ୍ନାଥ ଆରମ୍ଭ କଲେ “ଶୁଣ ଭାଇ, ମୁଁ ଯାଜପୁରରୁ କଲିକତାକୁ ଆସି Greham କମ୍ପାନୀରେ କିରାଣୀ କାମ ପାଇଲି । ମାସିକ ଦରମା ପଚାଶ ଟଙ୍କା । ବେଶd ଉପୁରି ଦଶଟଙ୍କା ବି ଥିଲା । ମୋର ମନରେ ଥାଏ, ମୁଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ହେବି । ତହୁଁ କଲିକତାର Methodist ମଣ୍ଡଳୀରେ ସଭ୍ୟ ହୋଇ ଯୋନାଥନ୍ ପିଟର ନାମରେ ୟୁରେସିଆନ ବେଶରେ ରହିଲି । ସେଠିକାର ଆଉ ଜଣେ କର୍ମଚାରୀ ବିଜୟଚନ୍ଦ୍ର ସେନ ବଙ୍ଗାଳୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନଙ୍କ ସହ ମୋର ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ହେଲା । ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଥାଏ ବହୁବଜାର ଷ୍ଟ୍ରିଟ୍‍‌ରେ । ସେଠାରୁ ପୁଣି ଯୋଡ଼ାସାଙ୍କୋ ଲେନ୍‍କୁ ଉଠିଗଲି । ସେଠାରେ ଏକାକୀ ଅବସ୍ଥାରେ ବଡ଼ କଷ୍ଟ ହେଲା । ହଠାତ୍ ମୋତେ Malaria ଧରିଲା । ପିଳେହୀ ବଢ଼ିଲା । ଦିନ ଦ୍ୱିପହର ହୋଇଥାଏ । କାମରୁ ଆସି ବଡ଼ କ୍ଳାନ୍ତିରେ କପେ ଚା’ ଖାଇ ବିଛଣାରେ ଲମ୍ୱ ହୋଇ ଶୋଇଗଲି । ସେଦିନ ମୋତେ ଭୟାନକ ଜ୍ୱର ହେଲା । ସନ୍ଧ୍ୟାକୁ ବିଜୟବାବୁ ପହଞ୍ଚିଲେ । ମୋର ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ବଡ଼ ଦୁଃଖ କରି କହିଲେ “କିଓ ଯୋନାଥନ, ମୁଁ ଦେଖୁଚି ତୁମେ ଏକୁଟିଆ ବଡ଼ କଷ୍ଟ ପାଉଚ । ଚାଲ ଏଠାରୁ ଘର ଭଡ଼ା ତୁଟାଇ ଦେଇ ମୋ ପାଖରେ ରହିବ ।”

ବିଜୟକୁ ମୁଁ ଆଗରୁ ଜାଣିଥିଲି । ବଡ଼ ଭଦ୍ର, ବିନୟୀ ଓ ପରୋପକାରୀ । ତହୁଁ ମୁଁ ତାର କଥାରେ ସମ୍ମତ ହେଲି । ବିଜୟ ସେହିକ୍ଷଣି ଡାକ୍ତର ଡାକିଆଣି ମୋର ଚିକିତ୍ସାର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କଲା । ତା ପର ଦିନ ଜୁଲାଇ ୧୩ ତାରିଖ ରେ ମୁଁ ଯୋଡ଼ାସାଙ୍କୋଲେନ୍‍ର

ଘରଛାଡ଼ି ୩୨ ନମ୍ୱର Intally ରେ ଆସି ବିଜୟ ସହିତ ରହିଲି । ଘରଟି ଜଣେ ମୁସଲମାନ ହୀରାମନ ବିବି ବାଡ଼ିଆଲିର । ତାର ସ୍ୱାମୀ ମଦ୍ୟପାୟୀ, ବେଜାଏ ଦୁଷ୍ଟ ପଠାଣ, ଶେକ୍ ଆବଦୁଲ୍ ହାକିମ । ସେ ପୁଣି ବୁର୍ବୁଚି । ତାର ଗୋଟିଏ ଦୁଷ୍ଟ କନ୍ୟା, ମତିଜାନ୍‌ବିବି । ଯାହାକୁ ତୁମେ ରାନ୍ଧିବାର ଦେଖି ଆସିଲ । ବିଜୟ ସହିତ ତାର ପ୍ରଣୟ ଥିଲା ।

ଯାହାହେଉ ବିଜୟକୁ ଭଦ୍ର ମନେକରି ବିଜୟ ସହିତ ଆସିଲି । ପ୍ରାୟ ୧୫ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ରୋଗ ପ୍ରବଳ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏଥମଧ୍ୟରେ ଦେଖିଲି ବିଜୟ ଉପରେ ସାଧୁ, ଭିତରେ ଭୟାନକ ଠକ, ଧୂର୍ତ୍ତ ଓ ଦୁଷ୍ଟ ମଣିଷ । ରୋଜ ମଦଖାଇ ଆସି ପଡ଼ିଥାଏ । ନାନା ଅରୁଚି କଥା ବକେ । ଆଉ ସେ ପଠାଣ ଟୋକୀ ମତିଜାନ ତାକୁ ମାରିବାର ମୁଁ ଦେଖିଚି । ଏହିପରି ଦୁଇ ମାସ ହେଲା । ମୋର କାମ ଗଲା । ମୁଁ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ ହେଲି । ମୋର ବ୍ୟାଙ୍କରେ ପାଞ୍ଚଶହ ଟଙ୍କା ଥିଲା । ସେତିକ ଛାଡ଼ି ହାତରେ ମୋର ପ୍ରାୟ ୨୫୦ ଟଙ୍କା ଥିଲା । ସବୁ ଅଯଥା ଅପବ୍ୟୟ କରି ବିଜୟ ଯେତେବେଳେ ଜାଣିଲା ମୁଁ ଆଉ ବଞ୍ଚିବି ନାଇଁ, ସେ ମୋର ଟ୍ରଙ୍କ ଖଣ୍ଡିକ ନେଇ ଫେରାର୍ ହେଲା । ମୋର ଯାହା ମନେପଡ଼ୁଚି ସେ ବ୍ୟାଗରେ ୫୫ ଟଙ୍କା ଯାଏ ଥିଲା ଓ ଖୁଚୁରା କିଛି ଥିଲା । ଆଉ ବାକି ବହି ଓ ସାର୍ଟିଫିକେଟ ଇତ୍ୟାଦି ବଡ଼ବାବୁଙ୍କ ପାଖରେ ରଖି ଥିଲି । ସେଥିରେଥିବା ମୋର ସୁନାର ରିଂ, ଦାମୀଘଡ଼ି, ସୁନାର ଚେନ୍ ଓ ରେଶମ ଏବଂ ଗରମ ଲୁଗାପଟା ଥିଲା । ଏତଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ଗଳ୍ପ ବହି ଓ ବାଇବଲ୍ ସବୁ ଟ୍ରଙ୍କ ସୁଦ୍ଧା ଉଠେଇ ନେଇଗଲା ।

ଯାହାହେଉ, ତାହା ପୂର୍ବରୁ ମୁଁ ଦିନେ ତା’ହାତରେ ତୁମ ନିକଟକୁ ଖଣ୍ଡେ ଚିଠି ଦେଇଥିଲି । ଭାଗ୍ୟକୁ ତୁମେ ସେଇଟା ପାଇଥିଲ, ନ ହେଲେ ସବୁତ ଯାଇଥିଲା । ମୁଁ ତ କାଲିକତାରେ ନିରାଶ୍ରୟ ହୋଇ ମରିଥାନ୍ତି । ତାପରେ ମୁଁ ଆଉ ବିଛଣାରୁ ଉଠି ପାରିଲି ନାଇଁ । ତୁମେ ଆସି ମୋର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା କଲ-। ବାସ୍ତବିକ ତୁମେ ହେବତା ସ୍ୱରୂପ । ତୁମପରି ଏ ଜୀବନରେ ମୋର କେହି ଆଉ ଉପକାର କରିନାଇଁ । ମୋର କଲିକତାର ଘଟଣା ଗୋଟି ଗୋଟି ମନେପଡ଼େ । କେତେ ଉପାସ ଭୋକ ସହିବାକୁ ହୋଇଛି । ଦିନ ଦ୍ୱି ପ୍ରହରବେଳେ ଆସି ଦେଖେ,ଚାକରଟା ପଳାଇଛି । ତେଣୁ ଉଦୁଉଦିଆ ଖରାବେଳେ ହୋଟେଲ୍ କୁ ଯାଇ ଖାଇବାକୁ ହୋଇଛି । ସେଠାରେ ପୁଣି ଛେଳିମାଂସ ସହିତ ଗୋମାଂସ ଓ ଚର୍ବିରେ ତରକାରୀ ରନ୍ଧାହୁଏ । ବଡ଼ ଘୃଣା ଲାଗେ । ଜଳଖିଆ ଖାଇ ରହିଯାଏ ।

ବୀର ହସି ହସି କହିଲେ “କେବେ କଣ ଗୋମାଂସ ଖାଇନ ହଁ ?” ଯୋନାଥନ କହିଲେ, “ଅନେକ ଥର ଭୁଲରେ ଖାଇ ଦେଇଛି । ଜାଣି ପାରି ନାହିଁ । ରାନ୍ଧିଦେଲେ ଠିକ୍ ଛେଳିମାଂସ ପରିଲାଗେ, କିନ୍ତୁ ଜାଣି ଜାଣି କେବେ ଖାଇ ନାହିଁ । ଘୃଣାଲାଗେ । ହେଲେ ଗୋରୁ ଚର୍ବିରେ ତିଆରି ପରଟା ଅନେକ ଥର ଖାଇଚି । ଆଉ ସେ କୁଲ୍‍ଫିବରଫ ଥରେ ଖାଇ ପରା ମୋତେ କଲେରା ଧରିଥିଲା । ଦିନେ ସଞ୍ଜବେଳେ ଆଇସ୍‍କ୍ରିମ ଓ କୁଲ୍‍ଫି ବରଫ କିଣି ଖାଇଲି । ସେତେବେଳେ ମୁଁ ୧୭ ନମ୍ୱର ବହୁବଜାର ଷ୍ଟ୍ରିଟ୍‌ରେ ଥିଲି । କେତେ ଯୁବକ ଏକତ୍ର garden ବୁଲି ଯାଇଥିଲୁ । ଫେରି ଆସୁ ଆସୁ ରାତି ନ’ଟା । ସେଦିନ କାହିଁକି ଭୋକ ଭଲ ହେଲାନାଇଁ ।

ମୁଁ ବେହେରାକୁ ଡାକି ବେଶ୍ ଦୁଇଟି ସ୍ଲାଇସ୍ ରୋଟି, ଖଣ୍ଡେ ମଟନ ଚପ୍ ଓ କପେ ଚାହା ଖାଇନେଲି-। ଦେହଟା ଜର ଜର ଲାଗୁଥାଏ । ଭାଇ ରେ, ସକାଳକୁ କୁଆଡ଼େ ଯିବି ? ସକାଳ ନ ହେଉଣୁ ମତେ ୨ଟା ଝାଡା ଓ ଗୋଟାଏ ବାନ୍ତି ହୋଇଗଲାଣି । ମୁଁ ପ୍ରଥମେ ଡାଇରିଆ ବୋଲି ମନେକରିଥିଲି । କିନ୍ତୁ ଭାଗ୍ୟକୁ Sulphuric acid ଥାଏ । କିଛି ବିଚାର ନ କରି ସେଥିରୁ ତିରିଶ ଟେପା ଖାଇଦେଲି । ମରିବି ତ ମରିବି, ଯେ କୌଣସି ଉପାୟରେ ମରିବି । ସେଠୁ ସେହି ବେହେରାକୁ ଡାକି ସିଧା ଖଣ୍ଡେ ଲେଖି ମୋର ବଡ଼ବାବୁ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରନାଥ ମଜମଦାରଙ୍କୁ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ନେଇ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେତେବେଳକୁ acid ଖାଇବା ସତ୍ତ୍ୱେ ତିନିଟା ଝାଡ଼ା ଓ ଦୁଇଟା ବାନ୍ତି ହୋଇଗଲାଣି । ମୁଁ ବିଛଣାରେ ନିସ୍ତେଜ ହେଇ ପଡ଼ିଚି । ବିଛଣା ଗୋଟାକ ମଇଳାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ । ଯାହାହେଉ, ସେ ଡାକ୍ତର ଧନ୍ୟ ! ପ୍ରାଣପଣେ ଚିକିତ୍ସା କରି saline injection ଦେଇ ମୋତେ ବଞ୍ଚାଇଲେ । ତାକ୍ତରଙ୍କୁ ମୁଁ ଖୁସିରେ ଫିସ ଛଡ଼ା ଗୋଟିଏ ୬୦ ଟଙ୍କାର ସୁନାଘଡ଼ି ଉପହାର ଦେଇଥିଲେ । ବଡ଼ ଭଦ୍ରଲୋକ ସେ । ତତ୍ପରେ ସୁସ୍ଥ ହେବାରୁ ୧୪ ନମ୍ୱର ଯୋଡ଼ାସାଙ୍କୋ ଲେନ୍‍‌ରେ ଆସି ଘରଭଡ଼ା କରି ରହିଲି । ସେଠୁ ପୁଣି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗ କରି ଏତେ ସରି ହେଲି । ମୋର ବେହେରାଟି କୁଆଡ଼େ ଗଲା ମୁଁ ଜାଣି ନାହିଁ । ସେ ବଡ଼ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଥିଲା । ବିଜୟର ସଲ୍ଲାରେ ସେ ବାହାରିଗଲା ବୋଧ ହେଉଛି ।” ଏହା କହି ଯୋନାଥନ ନୀରବ ରହିଲେ । ବୀର ସବୁ ଶୁଣିଲାପରେ କହିଲେ “ଭାଇ, ଏତେ ଭୋଗ କଲାପରେ ପୁଣି କଲିକତାକୁ ମନେ କରୁଚ ?”

ନାଥନ କହିଲେ, “କାହିଁକି ? ସେଠି ଯଦିଚ ମୋର ଏଡ଼େ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ହେଲା, ଲୋକଙ୍କର ତ ସେଠି କପାଳ ଫିଟେ । ଏମିତି କଣ କଲିକତାର ଗଳି କନ୍ଦି ମୋତେ ଜଣା । ରାତି ବାରଟା ବେଳେ ବୁଲି ଦେଇ ଆସିବ । ମୁଁ କିନ୍ତୁ ସୁଖ କରିଥିଲି କଲିକତାରେ I.A. ପଢ଼ିଲାବେଳେ । ସେ ବଡ ସୁଖର ଦିନ ଥିଲା; ଏଥର ଆଉ ଗୋଟିଏ ଚାକିରୀ ଦେଖିବି । ଆଜି ଭାବୁଛି ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ର ବାବୁଙ୍କୁ ଖଣ୍ଡେ ପତ୍ର ଦେବି-। ଦେଖାଯାଉ, କ’ଣ ହେଉଛି ।” ଏହାକହି ପୁଣି ନୀରବ ହେଲେ । ବୀର ଚିନ୍ତାକରି କହିଲେ “ଆଛା ଦିଅ, ଦେଖାଯାଉ । କିନ୍ତୁ ଏଥର ବିଭା ହୁଅ । ବିଭା ହେଲେ ଏତେ କଷ୍ଟ ଭୋଗିବ ନାଇଁ ।”

ଯୋନାଥନ୍ ପୁଣି ଟିକିଏ ଭାବି କହିଲେ,“ହେଲେ, ମୁଁ ସଲିକତାରେ ବିବାହ କରିବାକୁ ଇଛା କରିଛି । ଯଦି ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇ ନ ଥାନ୍ତି, ତେବେ ୟା’ ଭିତରେ ନଳିନୀବାଳାଙ୍କୁ ବିଭା ହୋଇସାରନ୍ତିଣି । ତାଙ୍କ ସହିତ ମୋର ପାନପତ୍ର ହେବାର ଥିଲା । ଏଇ ସମୟରେ ଜ୍ୱରରେ ପଡ଼ିଲି । ସେ କିନ୍ତୁ ବିଭାହୋଇ ସାରିବେଣି । ପିଲାଟି ବଡ଼ ସୁନ୍ଦର । ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍‍ସ 2nd class ଯାଏ ପଢ଼ିଛି । ବଡ଼ ସୁନ୍ଦର Harmonium ବଜାଏ । ମୋର ସେଠାରେ ଭାରି ଇଛା ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ମୋର ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ।” ଏହା କହି ଦୁଃଖିତଭାବରେ କିଛିକ୍ଷଣ ରହିଗଲେ ।

ଦିନେ ଦୁଇ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ବୀରବାବୁଙ୍କ ଗୃହରେ ଯୋନାଥନ୍ ଙ୍କ କଲିକତା ଯିବା ବିଷୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଗଲା । ଯୋଥାଥନ ବଡ଼ବାବୁଙ୍କ ଠାରୁ ପତ୍ର ପାଇଲା । ପୂର୍ବୋକ୍ତ କମ୍ପାନୀରେ କର୍ମ ଖାଲି ନ ଥିଲା । ଆଉ ଗୋଟିଏ ଟ୍ରାଫିକ୍ ଅଫିସରେ ୪୦ ଟଙ୍କା ବେତନର ଚାକୀରୀ ଖାଲି ଥିବାର ସମ୍ୱାଦ ପାଇଲା । ଆସନ୍ତା ବୁଧବାର ଦିନ ଗାଡ଼ିରେ କଲିକତା ଯିବାର ସବୁ ସ୍ଥିର ହୋଇଗଲା । ଯୋନାଥନର କଲିକତା ଯିବା ଶୁଣି ଗୃହରେ ପ୍ରାୟ ଅଳ୍ପବହୁତେ ସମସ୍ତେ ଦୁଃଖିତ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଶଶୀର ମନରେ ଭାରି ଦୁଃଖ ।

ବହୁବର୍ଷ ତଳେ ଶଶୀ ଯୋନାଥନ ଓରଫ୍ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଭଲ ପାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ କିଛି ସମ୍ୱନ୍ଧ ନ ଥିବାରୁ ଶଶୀ ସେକଥାକୁ ପ୍ରାୟ ପାସୋରି ଦେଇଥିଲା । ସେ ଖୁବ୍ ଭଲ ପଢ଼ୁଥିଲା । ଆଜିକାଲି ସେ ମାଇନର ପାଶ୍ କରି ୨୦ ଟଙ୍କା ବେତନରେ କାମକରି ସୁଖରେ ଅଛି । ଥରେ ଥରେ ଜଗନ୍ନାଥ କଥା ତାର ମନେପଡ଼େ । କିନ୍ତୁ ଆକାଶକୁସୁମ ଭାବି ସେ ମନରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇ ନ ଥିଲା । ଶଶୀ ଚରିତ୍ରବତୀ ଓ ସୁନ୍ଦରୀ । ଫୁଟିଲା ଚମ୍ପାଫୁଲର ରଙ୍ଗ, ଗୋଲାପୀ ହାତ ଗୋଡ଼, ପାତଳ ଓଠ ଦରଫୁଟା ଗୋଲାପ ପରି ସୁନ୍ଦର । ଲମ୍ୱା ଲମ୍ୱା ଆଖି ଦୁଇଟାରେ ସେ ଯାହାକୁ ଥରେ ଚାହିଁଥିବ, ତାର ମନ ପୂରି ଯାଇଥିବ । ବୀରର ପିତାମାତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆପଣାର ଅତି ଆଦରର ଧର୍ମକନ୍ୟା ଶଶୀ ପାଇଁ ଅନେକ ପାତ୍ର ଆସୁଥିଲେ ବି ତାଙ୍କ ମନୋନୀତ ନ ହୋଇଥିବାରୁ ବିବାହ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ଶଶୀର

ଉପଯୁକ୍ତ ମୂଲ୍ୟ, ତାର ଗୁଣାବଳୀ ତାଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ କେହି ବୁଝି ନ ଥିଲା । ସେ ଆଦରରେ ତାକୁ ‘ଶଶୀମୁଖୀ ରାଜକୁମାରୀ’ ବୋଲି କହୁଥିଲେ । ଶଶୀ ମଧ୍ୟ ନିଜର ଅତୁଳନୀୟ ରୂପ, ଅସୀମ ସୁନ୍ଦର ଗୁଣ, ପ୍ରାଣଭରା ଭକ୍ତି ଓ ପୂଜାଦ୍ୱାରା ଯେମସ୍ ବାବୁଙ୍କର ଅତିଶୟ ଅନୁଗତା ଓ ପ୍ରିୟପାତ୍ରୀ ଥିଲା । ଗୁଲ୍ ବଦନୀ ଓ ନିଶାମଣି ବଧୂଦ୍ୱୟ ଶଶୀକୁ ଖୁବ ଭଲପାଉଥିଲେ ପିଲାମାନେ ଶଶୀର ବଡ଼ ବାଧ୍ୟ ଥିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥ ଆସିଲା ପରେ ଶଶୀ ତାହାର ପ୍ରାଣପଣେ ସେବା କରିଛି । ସେ ଯେତେବେଳେ ଶୁଣିଲା, ଜଗନ୍ନାଥ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହୋଇ ଯୋନାଥନ ନାମ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ଏବଂ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବିବାହିତ, ଶଶୀ ମନେ ମନେ ଆଶାର ସୌଧ ଗଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ତାହାର ମନେ ହେଲା ସତରେ ଜଗନ୍ନାଥ ତା’ ପାଇଁ ଗଢ଼ା । ଈଶ୍ୱରଙ୍କର ଇଛା ସେ ଜଗନ୍ନାଥର ପତ୍ନୀ ହେବ । କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସହିତ ଥରେ ଅଧେ କଥା କହିଛି ମାତ୍ର; ବଡ଼ ସଂକୋଚରେ, ହଠାତ୍ ଦରକାର ପଡ଼ିବାରୁ । ସେ ଘୁଣାକ୍ଷରରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବୁଝିବାକୁ ଦେଇନାଇଁ ଯେ, ସେ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଭଲପାଏ । ସେ ଅକାତରେ ଜଗନ୍ନାଥ ପାଇଁ ରାତି ଜାଗିଛି, ପଥି ରାନ୍ଧିଛି । ମରିପଡ଼ି ତାହାପାଇଁ ପରିଶ୍ରମ କରିଛି । କିନ୍ତୁ ନିଜର କୌଣସି ହାବଭାବ ଦ୍ୱାରା ସେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେଇ ନାହିଁ, ତାକୁ ସେ ଭଲ ପାଏ ବୋଲି । ସେଥିପାଇଁ ସେ ଆଜି ଅନୁତପ୍ତା । ସେ ଶୁଣିଛି, ଯୋନାଥନ କଲିକତାରେ କାମ କରି ସେହିଠାରେ ବିବାହ କରିବ । ଆହା, ସେ କାହିଁକି ଦିନେ ତାର ଅନ୍ତର ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଜଣାଇ ପାରିଲା ନାଇଁ । ଶଶୀ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଅନ୍ନ ପରିବେଷଣ କରେ, ପାନ ଭାଙ୍ଗି ଦିଏ, ତାଙ୍କର ବିଛଣା ସଜାଡ଼େ । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ଦେଖିଲା ମାତ୍ରେ ମୁଣ୍ଡରେ ଲୁଗାଦେଇ ମୁହଁ ଲୁଚାଇ ଘୁଞ୍ଚିଆସେ । ତାଙ୍କଠାରୁ ଲୁଚି ରହେ, ଦାଣ୍ଡ ଘରକୁ ସେଥିଲାଗି ପ୍ରାୟ ଯାଏନାଇଁ । କିନ୍ତୁ କାହିଁକି ସେ ଏପରି କଲା ? ସେ ଭାବିନେଇଥିଲା ଜଗନ୍ନାଥ ତାହାର । ତାହାର ସରଳ ବାଳିକା ହୃଦୟରେ ଜଗନ୍ନାଥ ଦେବତୁଲ୍ୟ ବିରାଜିତ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୂଜାପାଇଁ ଶଶୀ ସବୁ ଦେଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଲଜ୍ଜାରେ ସେ ଦୂରେଇ ରହୁଥିଲା । ସେ ଭାବିଥିଲା - ସେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଭଲ ପାଉଚି; ତେଣୁ ଜଗନ୍ନାଥ ନିଶ୍ଚୟ ତାକୁ ଭଲ ପାଉଥିବେ । ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ କ’ଣ ଟିକିଏ ଆଘାତ ଲାଗି ନ ଥିବ । ଶଶୀ ଭାବି ଭାବି ବିଭୋର ହେଇପଡ଼େ । କିନ୍ତୁ ଆଜି ସେଥିପାଇଁ ତାକୁ ବ୍ୟାକୁଳିତା ହୋଇ କାନ୍ଦିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ବୁଲୁଥିଲେ । ଶଶୀ ରନ୍ଧାଘର ଦ୍ୱାରରେ ବସି ଚାଉଳ ବାଛୁଥିଲା । ହଠାତ୍ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉପରେ ତାହାର ଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ିବାରୁ ସେ ମୁଣ୍ତରେ ଲୁଗାଟାଣି ଘରଭିତରକୁ ଉଠିଗଲା ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଏତେ ଦିନ ଯାଏ କିଛି ମନେକରି ନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍ କାହିଁକି କେଜାଣି ଶଶୀକୁ ଦେଖିବାମାତ୍ରେ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବର ଘଟଣା ସବୁ ମନେ ପଡ଼ିଲା । ସେହି ବର୍ଷା ଦିନରେ ଦାଣ୍ଡପିଣ୍ଡାରେ ସାକ୍ଷାତ ହେବା କଥା ମନେ ପଡ଼ିଲା । ସେ ଭାବିଲେ, ଶଶୀ କ’ଣ ଆଜିଯାଏ ଅବିବାହିତା ଅଛି ? ସୁବାସୀକୁ ସେ ଦେଖୁ ନାହାନ୍ତି । କାରଣ ସୁବାସୀ, ଭାନୁମତୀ ସହିତ ଯାଇ ଏକବର୍ଷ ହେଲା ସେଠାରେ ରହିଛି । ଭାନୁମତୀର ଏକୁଟିଆ ଘର । ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ରାସନ୍ତାନ ହେବାପରେ ସେ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେବାରୁ ସୁବାସୀକୁ ପାଖକୁ ନେଇଛି । କିନ୍ତୁ ଶଶୀଟି ତ ଆଜିଯାଏ ଘରେ ରହିଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ଶଶୀକୁ ଅନେକବାର ଦେଖିଛନ୍ତି । ସେ ସୁନ୍ଦରୀ, ସୁଚରିତ୍ରା । ଆଉ ଶଶୀର ଗୁଣାବଳୀ ସେ ବୀର ଓ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ଠାରୁ ଅନେକ ଶୁଣିଛନ୍ତି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥ ଅକୃତଜ୍ଞ ନୁହନ୍ତି । ସେ ଶଶୀର ଅକ୍ଳାନ୍ତ ସେବା ଓ ଯତ୍ନ ଭୁଲି ପାରି ନାହାନ୍ତି । ସେଥିଲାଗି ସେ ଶଶୀକୁ କ’ଣ ଉପରେ ଦେବେ,ଭାବୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ତ ପଇସାକର ସମ୍ବଳ ନାଇଁ । ପୁଣି ସେ ଶଶୀକୁ ସୁନାବାଲା ହଳେ ଦେବେ ବୋଲି ମନେକଲେ; ନା ଏଡ଼େ ଉପକାରୀକୁ ନିଶ୍ଚୟ କିଛି ଦେବେ; କିନ୍ତୁ ଟଙ୍କା ହାତରେ ନାଇଁ । ଧାର କରି ଦେବାଟା ଅତି ଅପସନ୍ଦ କଥା । ସେ ମନେ ମନେ ସ୍ଥିର କଲେ ଯେ, ସେ ଶଶୀକୁ ପଚାରିବେ, ସେ କ’ଣ ଚାହେଁ ? କଲିକତାରୁ ସେ ତାହା ପାର୍ଶଲ କରି ପଠାଇ ପାରିବେ । ଏହା ମନେ ମନେ ଭାବି ସେ ସୁଯୋଗପାଇଁ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

ରାତ୍ରୀ ଆଠଟା ସମୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଭୋଜନ ଶେଷ ହେଲା । ଶଶୀ ଦାଣ୍ଡଘରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ବିଛଣା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ଗଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ପୂର୍ବପରି ବାହାରକୁ ଉଠି ନ ଯାଇ ବସି ରହିଲେ । ବିଛଣା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲାପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ଶଶୀ ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ଅତି ମୃଦୁସ୍ୱରରେ ଡାକିଲେ “ଶଶୀ” । ଶଶୀ ଆଶ୍ଟର୍ଯ୍ୟ ଓ ଭୀତ ହୋଇ କହିଲା “ଆଜ୍ଞା ।”

ଜଗନ୍ନାଥ ତାହାର ଶିକ୍ଷିତ, ଭଦ୍ରାଚରଣରେ ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ କହିଲେ, “ଶଶୀ, ତୁମେ ମୋର ଅନେକ ଉପକାର କରିଛ, ଦିନରାତି ମୋର ସେବା କରିଅଛୁ । ତୁମର ପ୍ରାଣପାତ ପରିଶ୍ରମ ମୁଁ କଦାପି ଭୂଲି ପାରିବି ନାଇଁ । କିନ୍ତୁ ମୋତେ ଯେପରି ତୁମେ ନ ଭୂଲ, ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ଗୋଟିଏ ଉପହାର ଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଛି । ତୁମେ କ’ଣ ଚାହିଁ କହିଲେ, ମୁଁ କଲିକତାରୁ ପଠାଇବି ।”

ଶଶୀ ନିରୁତ୍ତର ହେଲା । ସେ କ’ଣ ବା ମାଗିବ ? ସେ ନତମୁଖୀ ହେଇ ରହିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ପୁନର୍ବାର ତାହାହିଁ ପଚାରିଲେ । ଶଶୀର ସର୍ବାଙ୍ଗ ଥରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୁଖକୁ ଚାହିଁ ପାରିଲା ନାଇଁ । ତୃତୀୟବାର ଜଗନ୍ନାଥ କହିଲେ “ଶଶୀ, କହିବାକୁ ଲଜ୍ଜା କରୁଛ ? ଆଛା, ମୁଁ ନିଜେ ଦେଇ ଦେବି । ତୁମେ କ’ଣ କାନଫୁଲ ଠାରୁ ୟାରିଂ ପସନ୍ଦ କର ନାହିଁ ? ମୁଁ କଲିକତାରୁ ପଠାଇବି, କିଛି ମନେ ନ କରି ଗ୍ରହଣ କରିବ ।”

ଶଶୀର ମନ ବଡ଼ ବିରସ ହୋଇଗଲା, ସାମାନ୍ୟ ସୁନାର ୟାରିଂ ? ଏଇ ତାର ପୁରସ୍କାର ? ଏତେ ପ୍ରେମ, ଏତେ ସ୍ନେହ ବିନିମୟରେ ଏଇ ତାର ପ୍ରତିଦାନ ! ସେ ସହି ପାରିଲା ନାଇଁ । ଆବେଗ ଓ ଅଭିମାନରେ ତାର ବିଶାଳ ଆଖିଦୁଇଟି ଅଶ୍ରୁରେ ଛଳଛଳ ହୋଇଉଠିଲା । ସେ ସମ୍ଭାଳି ପାରିଲା ନାଇଁ । କୋହରେ ତାର ବକ୍ଷ ଫାଟି ପଡ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ହଠାତ୍ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ସହିତ ଦୁଇ ଟୋପାଲୁହ ତା’ଆଖିରୁ ଝରି ପଡ଼ିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ଏହା ଦେଖିଲେ । ସେ କେବେ ସାମାନ୍ୟ ଘଟଣାରେ ବିଚଳିତ ହୋଇ ନ ଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଶଶୀର ଅଶ୍ରୁ ସେ ସହିପାରିଲେ ନାଇଁ । ଶଶୀ କ୍ଷୁବ୍‍ଧ ହୋଇ ସେଠାରୁ ଚାଲିଗଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ଦେଖିଲେ କ୍ଷଣକ ମଧ୍ୟରେ ଶଶୀ ଉଭେଇ ଗଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ବଡ଼ ବିଚଳିତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ସତେ ଶଶୀକୁ ଅପମାନ କଲେ ପରା ! ସତେ ପଦଦଳିତ ଫଣିନୀ ପରି ସେ ଗର୍ଜ୍ଜି ଉଠିଲା ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଉଠି ଦାଣ୍ଡକୁ ଗଲେ । ପୋଖରୀ କୂଳ ଆଡ଼େ ବୁଲିବାକୁ ଗଲେ । ଦେଖିଲେ ପୋଖରୀ ପାହାଚ ଉପରେ କିଏ ଜଣେ କାନ୍ଦୁଛି । ଅତି କ୍ଷୀଣ କ୍ରନ୍ଦନସ୍ୱର ଶୁଭୁଥିଲା; କିନ୍ତୁ ନାରୀର କଣ୍ଠ ! ଜଗନ୍ନାଥ କିଛି ନ ବୁଝି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହେଲେ । ଦେଖିଲେ ଶଶୀ, ସେଇ ଅଭିମାନିନୀ ଶଶୀ, ସେଇ ଅଜ୍ଞାତହୃଦୟା ଶଶୀ ! ଜଗନ୍ନାଥ କ’ଣ ଭାବି ଚାହିଁ ରହିଲେ । ସେହି ସୁନ୍ଦରୀ ବାଳିକା ଶଶୀକୁ ଅନାଇଁ ରହିଲେ । ତାହାର ସସସ୍ତ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଦେଖିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଗମ୍ଭୀର ଦେବୀ ମୂର୍ତ୍ତି । ତାହାର କୋମଳ ହୃଦୟ ଯେପରି ସର୍ବ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ଗଠିତ । ସେହି ଅଭିମାନନୀ ଗୋପାଳ ବାଳିକାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ, ବିଶାଳ, ବିଚିତ୍ର ଚକ୍ଷୁ ମନେ ପଡ଼ିଲା । ତାହାର ଲଲିତ ଚାହାଣି ମନେ ପଡ଼ିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ, ମୁଗ୍‌ଧ ହେଲେ । ଆହା, ସେହି ଶଶୀ କାନ୍ଦୁଛି । ଜଗନ୍ନାଥ ଆଉ ସହିପାରିଲେ ନାଇଁ । ତାର ପାଖକୁ ଗଲେ; କିନ୍ତୁ ଶଶୀ ଏହା ଜାଣି ପାରିଲା ନାହିଁ, ଚାହିଁଲା ନାଇଁ, ସେ ମୁଖନତକରି କାନ୍ଦିବାରେ ଲାଗିଥାଏ । ତାହାର ଘର୍ମତପ୍ତ ନିଃଶ୍ୱାସ ସତେ ଯେପରି ଜଗନ୍ନାଥର ହୃଦୟକୁ ଦଗ୍‍ଧ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ନତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । କ୍ଷଣକେ ତାଙ୍କର ହୃଦୟ ଶଶୀମୟ ହୋଇପଡିଲା । ସେ ସବୁ ବିଘ୍ନ, ବିଭେଦ ଭୁଳିଗଲେ । ସେ କେଉଁଠାରେ ଅଛନ୍ତି ଭୁଲିଗଲେ । ସେ ଶଶୀକୁ ବକ୍ଷସ୍ଥଳକୁ ଟାଣି ଆଣିଲେ ।

ହଁ, ଜଗନ୍ନାଥ ବୁଝି ପାରିଛନ୍ତି, ଶଶୀ ତାଙ୍କୁହିଁ ଚାହେଁ । ସେ ସୁନା ୟାରିଂ ଚାହେଁ ନାଇଁ । ଭାବି ଭାବି ଜଗନ୍ନାଥ ଲଜ୍ଜିତ ହେଲେ । ତାହାର ସସସ୍ତ ପ୍ରେମର ପ୍ରତିଦାନରେ ଜଗନ୍ନାଥ ସେ ସୁନ୍ଦରୀକୁ କ’ଣ ଦେବେ ? ସେ ତାହାକୁ ବକ୍ଷକୁ ଆଣିଲେ । ତାର ରୋରୁଦ୍ୟମାନ ମୁଖମଣ୍ଡଳକୁ ଲୁଗାକାନିରେ ପୋଛି ଦେଲେ । ଆଉ ଏକ ମୂହୂର୍ତ୍ତ, କ’ଣ କଲ ଜଗନ୍ନାଥ, ହାୟ କ’ଣ କଲ ? ଜଗନ୍ନାଥ

ଶଶୀର ମୁଖରେ ଚୁମ୍ୱନକଲେ । ଶଶୀ ହାତରେ ସ୍ୱର୍ଗର ଚାନ୍ଦ ପାଇଲା । ସେ ଜଗନ୍ନାଥର କୋଳରେ ଢଳିପଡ଼ିଲା । ଆଜି ତାହାର ସସସ୍ତ ବେଦନାର ଅବସାନ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ମୁଖ ଫିଟିଲା ନାଇଁ । ଶଶୀ ପୂର୍ବବତ୍ ମୂକ ଓ ବଧିର ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଉଠିଗଲେ । ଶଶୀର ଆତ୍ମାଜ୍ଞାନ ଉଦୟ ହେଲା । କ୍ଷୋଭ ଓ ଲଜ୍ଜାରେ ତାହାର ସର୍ବାଙ୍ଗ ରୋମାଞ୍ଚିତ ହୋଇଉଠିଲା । ସେ ଜଗତକୁ ଘୂର୍ଣ୍ଣାୟମାନ ଦେଖିଲା । ସାରାଜଗତଟା ତାହାର ନିକଟରେ ଏକ ଅପୂର୍ବ ଭୟାନକ ରହସ୍ୟମୟ ବୋଧହେଲା । ଆକାଶକୁ ଅନାଇ ଦେଖିଲା, ସେଠାରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଛବି, ପୁଷ୍କରିଣୀର ଗଭୀର ସ୍ୱଛ ଜଳରେ ଜଗନ୍ନାଥ, ହୃଦୟ ଭିତରେ ଦେବତାର ଆସନରେ ଉପବିଷ୍ଟ ସେ, ତାହାର ଜଗନ୍ନାଥ -

ସପ୍ତମ ପଟ

୪୫ ନମ୍ୱର ଧର୍ମ୍ମତାଲା ଷ୍ଟ୍ରିଟ୍ ଘର । ଘରଟି ଏକ−ତଳ ବିଶିଷ୍ଟ । ଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ଗୋଟିଏ ୭ମ ବର୍ଷୀୟା ବାଳିକା ଦୁଇଟି କ୍ଷୁଦ୍ର ବାଳିକାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଖେଳୁଅଛି । ବାଳିକାଟିର ଚେହେରା ବେଶ୍ ସୁନ୍ଦର-। ପାତଳ ଶରୀର । ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଲମ୍ୱା ମୁଖ । ସରୁ ସରୁ ଲମ୍ୱ ଲମ୍ୱ ଆଖି । ଦ୍ୱିତୀୟା ଚନ୍ଦ୍ରପରି ଭ୍ରୂ । ସରୁ ନାକ । ବର୍ଣ୍ଣ ଗୌରଶ୍ୟାମ । ଓଠ ଦୁଇଟି ଖୁବ୍ ପାତାଳ । ଛୋଟ ହାତ ଗୋଡ଼ । ସରୁ ସରୁ ଅଙ୍ଗୁଳି । ସୁନ୍ଦର ଦନ୍ତପନ୍ତି । ଠିକ୍ ମୁକ୍ତା ପରି । ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ବାଳିକାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ଦୁଇବର୍ଷର ଶିଶୁକନ୍ୟା । ଅପରଟିର ବୟସ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ହେବ । ସେ ଦୁଇଜଣ ଦଖିବାକୁ ବଡ଼ଠାରୁ ଅଧିକ ସୁନ୍ଦର ଓ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ।

ବାଳିକା ତିନୋଟି ଚୀନା ମାଟିର କଣ୍ଡେଇ ଓ ବାସନ ନେଇ ଭାତ ରନ୍ଧାରନ୍ଧିରେ ବ୍ୟସ୍ତ । ପରସ୍ପର ଭିତରେ ମିଛି ମିଛିକା ବିଭାଘରର ଆୟୋଜନ । ପୁଅ ସହିତ ଝିଅର ବିଭା ଦେବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ । ଭୋଜୀର ଆୟୋଜମ ପାଇ ଇତସ୍ତତଃ ଚାଉଳ, ଡାଲି ଓ ଲୁଣ

ପଡ଼ିଛି । ଏଣେ ତେଣେ ଖାଲି ଦିଆସିଲି ବାକ୍‍ସ ବିଛାଡ଼ି ହୋଇ ପଡ଼ିଛି । ଟିକିଟିକି ଛିଣ୍ଡା କନା, ଛୋଟ ଛୋଟ କୁର୍ତ୍ତା, ସାୟା, ସେମିଜ୍ ଇତ୍ୟାଦି ତଳେ ପଡ଼ିଛି । ସେ ସବୁ ଯତ୍ନରେ ସଜଡ଼ାସଜଡ଼ି ଲାଗିଛି । ବଡ଼ ବାଳିକା ଦୁଇଟିର ସ୍ୱଭାବ ବେଶ୍ ଶାନ୍ତ । କିନ୍ତୁ ସବୁଠାରୁ ସାନଟି କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ଏଣେ ତେଣେ ଗୁରୁଣ୍ଡି ଗୁରୁଣ୍ଡି ଏଇଟା ସେଇଟା ଧରି ବଡ଼ ଭଉଣୀମାନଙ୍କୁ ବିରକ୍ତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି । ସେମାନଙ୍କର ଅତି ଯତ୍ନର ସଂସାରଟିକୁ ମାଟି କରିବାରେ ଲାଗିଛି ।

ବଡ଼ଟିର ନାମ ଲଳିତା । ହେମଲତା ଓ ଲଳିତା ବର୍ତ୍ତମାନ ପରସ୍ପରର ସମୁଦୁଣୀ । ଲଳିତାର ପୁଅ, ହେମଲତାର ଝିଅ । ହେମ ସେଥିପାଇଁ କନ୍ୟାର ସାଜସଜ୍ଜା ନେଇ ବ୍ୟସ୍ତ । କନ୍ୟାଟି ରୀତିମତ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି କ୍ଷୁଦ୍ର ସାଗୁଆନ କାଠ ନିର୍ମିତ ସୁଆରୀରେ ବସିଲାଣି । ବରର ସାଜ ଆରମ୍ଭ ହେଉଛି-। ଲଳିତା ବରଟିକୁ ହାତରେ ଧରି ବୋହୂକୁ କଣ ଦେବ ବୋଲି ହେମ ସହିତ ବିଚାର କରୁଛି । ହେମ ମାଗୁଛି ସୁନାଚୁଡ଼ି । ନିଜେ ସୁନା ବାଲା ହଳେ ଦେଉଛି । ଏପରି ସମୟରେ ହଠାତ୍ ଦୁଷ୍ଟ ବନଲତା (ସାନଟି) ଗୁରୁଣ୍ଡି ଗୁରୁଣ୍ଡି ଆସି ବାକ୍‍ସ ସୁଆରୀ ମଧ୍ୟରୁ କନ୍ୟାଟିକୁ ତୋଳି ନେଇଗଲା । ଏଣେ ହେମ ମହାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ବନଲତା ପଛରେ ଧାଇଁଛି । ବନ କିନ୍ତୁ ଶୁଣୁନାହିଁ । ପଛକୁ ବି ଚାହୁଁ ନାହିଁ । ସବଳେ କନ୍ୟାଟିକୁ ହାତରେ ଚାପି ଧରି ଆନନ୍ଦରେ କୁହାଟ ମାରି ହସୁଛି । ସତେ ଯେପରି ସେ ରାଜ୍ୟ ଜୟକରି ଆଣିଛି ।

ବଡ଼ କଷ୍ଟରେ ଲଳିତା ଆସି ବନଲତା ହାତରୁ କନ୍ୟାଟିକୁ ଉଦ୍ଧାର କଲା । ସେତେବେଳକୁ ତାର ବେଶଭୂଷା ସବୁ ଟଣା ଓଟରା ହୋଇ ସରିଲାଣି । ସତେ ଯେପରି କିଛି ଗୋଟାଏ ବଡ଼ ଦୁଃଖ ଘଟି ଯାଇଛି । ହେମ ବଡ଼ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ପୁଣି କନ୍ୟାକୁ ସଜାଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । କିନ୍ତୁ ଏଣେ ପୁଣି ଦୁଷ୍ଟ ବନଟା ଗୁରୁଣ୍ଡି ଗୁରୁଣ୍ଡି ଯାଇ ଲଲିତା ଓ ହେମର ସବୁ ମେଲା ହୋଇଥିବା ଜିନିଷପତ୍ର ଟାଣିଟୁଣି ଏକବାର ଲଣ୍ଡଭଣ୍ଡ କରି ଦେଲା । ଏଇଟା ଛଡ଼ାଇଲେ ସେଇଟା ନେଇ ପଳାଉଛି । ଲଲିତା ଓ ହେମ ବଡ଼ ଧନ୍ଦାରେ ପଡ଼ିଗଲେ । ଶେଷକୁ ହେମ ପିତୁଳା ଥୋଇଦେଇ ଦୁଷ୍ଟା ବନକୁ ବଳପୂର୍ବକ କାଖରେ ଚାପି ଧରିଲା । ତାପରେ ସବୁ ଖେଳନା ସାଉଁଟିବାରେ ଲାଗିଲା । ଆଜି ତାଙ୍କର ସମାରୋହର ବିଭାଘର ଏଇଠି ଶେଷ । କିନ୍ତୁ ବନ ଚୁପ୍ ହେଲାନି । ସେ ଚିତ୍କାର କରି କାନ୍ଦ ଘରେ ଫଟାଇବାକୁ ଲାଗିଲା । ତାହାର କ୍ରନ୍ଦନ ଧ୍ୱନୀରେ ଭିତର ଘରୁ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ ଦୌଡ଼ି ଆସିଲେ । ସୋନାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ଘଟଣାଟି ବୁଝିବାକୁ ତାଙ୍କୁ ମୂହୂର୍ତ୍ତେ ମାତ୍ର ବିଳମ୍ୱ ହେଲାନି । ସେ ବନକୁ ହେମ କୋଳରୁ ନିଜ କୋଳକୁ ନେଇ ତାକୁ ତୁନି କଲେ । ପରେ ହେମ ଓ ଲଳିତାକୁ ସମସ୍ତ କଣ୍ଢେଇ ଥୋଇ ଦେଇ ଭିତରକୁ ଆସିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ସେତେବେଳକୁ ସମୟ ପାଞ୍ଚଟା । ଲଲିତା ଓ ହେମ ସ୍କୁଲରୁଫେରି ଖେଳୁଥିଲେ । ସମସ୍ତେ ଭିତରକୁ ଗଲାପରେ ମାତା କନ୍ୟାମାନଙ୍କୁ ମୁଖ ପ୍ରକ୍ଷାଳନ କରାଇ ସଫା ଫ୍ରକ୍ ଜୋତା, ମୋଜା ଇତ୍ୟାଦି ପିନ୍ଧାଇ ଦେଲେ । କେବଳ ବନକୁ କୌଣସି ସାଜସଜ୍ଜା କଲେ ନାହିଁ ।

ପିଲାମାନଙ୍କର ଧନ୍ଦା ସରୁଣୁ ଶ୍ରାନ୍ତକ୍ଳାନ୍ତ ଶରୀରରେ ଯୋନାଥନ୍‍ବାବୁ ଅଫିସରୁ ଆସିଲେ । ଜ୍ୟେଷ୍ଠାକନ୍ୟା ଲଳିତା ପିତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଦୌଡ଼ି ଯାଇ ପକେଟ୍ − ମାନଙ୍କରେ ହାତ ପୂରାଇ ମୁଦ୍ରା ଅନ୍ୱେଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ବଡ଼ ସାବଧାନରେ ପିତାଙ୍କୁ ବିରକ୍ତ ନକଲାପରି କାମ କରୁଥାଏ । ଯୋନାଥନ୍ ନତ ହୋଇ ଲଳିତାକୁ ଚୁମ୍ୱନ କଲେ । ଲଲିତା ଆନନ୍ଦରେ ପିତାର ଗଳ ଧରି ପକାଇଲା । ହେମ ଲଳିତାର ଆଦର ବୋଧ ହୁଏ ସହିପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ ମଧ୍ୟ ଦୌଡ଼ି ଆସି “ବାବା ମୋତେ ମୋତେ” କହି ମୁହିଁ ବଢ଼ାଇ ଦେଲା । ଯୋନାଥନ୍ ତାକୁ ଗୋଟିଏ ଚୁମ୍ୱନ ଦେଲେ । ବନର ମନେ ହେଲା ମିଠାଇ ବଣ୍ଟା ହେଉଛି । ଏହା ଭାବି ସେ ମଧ୍ୟ ଉପରକୁ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ଗୁରୁଣ୍ଡି ଗୁରୁଣ୍ଡି ଆସି ପିତାଙ୍କ ଗୋଡ଼ତଳେ ହଜର ହେଲା । ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁ ନଇଁପଡ଼ି ତାକୁ ଉଠାଇ କୋଳକୁ ନେଇ ଅଜସ୍ର ଚୂମା ଦେବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ଲଲିତାର ମାତା ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ଶାସନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ - “ଛାଡ଼, ତାକୁ ଓହ୍ଲାଇ ଶୀଘ୍ର ଲୁଗା ବଦଳିଆସି । ସାରାଦିନ ଖଟିଖଟି ଦେହ କଳା ପଡ଼ିଗଲାଣି । ଥାଉ, ପରେ ଗେଲ କରିବ ।”

ସ୍ୱାମୀ ସ୍ନେହରେ କହିଲେ - “ତୁମର କ’ଣ ଗଲା ? ତୁମେ ସାରାଦିନ ଖାଲି ଗେଲ କରୁଥିବା । ମୁଁ ଘଣ୍ଟାଏ କଲେ ସହି ହେଉ ନାହିଁ ।” ଏହା କହି ବନକୁ ଅନାଇ କହିଲେ, “ଦେଖିଲୁ ମାମି, ତୋ ମା’ ମୋତେ ହିଂସାକରୁଚି ।” ବନ କିଛି ବୁଝିଲା କି ନାହିଁ - ଆହୁରୀ ଦୃଢ଼ରୂପେ ପିତା କୋଳରେ ଆଉଜି ରହିଲା ।

ଶଶୀ ନିକଟକୁ ଆସି ବନକୁ ଛଡ଼େଇ ନେଇ କହିଲା - “ଭାରି ଗେଲ ବୋହି ଯାଉଚି । କଣ କହିବି ଆଉ ।” ଯୋନାଥନ୍ ଶଶୀର ହାତ ଧରି ପକାଇଲେ । ଗଭୀର ପ୍ରେମରେ ଶଶୀର ଦୁଇଆଖି ଯୋନାଥନ୍‍ର ଦୁଇ ଆଖିରେ ନିବଦ୍ଧ ହେଲା । ଯୋନାଥନ୍ ମୋହିତ ହୋଇ ଶଶୀର ହାତ ଚାପି ଧରିଲେ ।

ଆଜି ଯୋନାଥନ୍ ଆଉ ପୂର୍ବର ଜଗନ୍ନାଥ ନୁହଁନ୍ତି । ଆଜି ସେ ମିଃ ଯୋନାଥନ୍ ପାତ୍ର । ଅଫିସର ବଡ ବାବୁ । ଶହେ ପଚାଶ ଟଙ୍କା ବେତନରେ କାମ କରନ୍ତି । ଉପରି ପ୍ରାୟ ମାସିକ ପଚାଶ ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର ହୁଏ । ଯୋନାଥନ୍‏ବାବୁ କର୍ମ କୁଶଳ, ଉଦ୍‍‌ଯୋଗୀ ଓ ସତ୍ୟବାଦୀ । ସେଥିପାଇଁ ଅଫିସ୍‌ର ସାହେବ ତାଙ୍କୁ ବଡ଼ ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ପଚାଶ ଟଙ୍କା ବେତନ ମଧ୍ୟରୁ ନଅବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଟ୧୫୦ ବେତନକୁ ଉଠିଅଛନ୍ତି । ସାହେବର ତାଙ୍କଠାରେ ବଡ଼ ବିଶ୍ୱାସ । ସବୁ ଭାର ତାଙ୍କ ଉପରେ-। ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁ ବଡ଼ ବିଶ୍ୱସ୍ତ । ସେ ବଡ଼, ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଭାବରେ ଅଫିସ୍‌ର କାମ ଚଳାଇ ନେଉଅଛନ୍ତି । ସାହେବ ତାଙ୍କର ବଡ଼ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି ।

ଶଶୀ ଲଜ୍ଜାରେ ତଳକୁ ଅନାଇଁ କହିଲା - “ହାତ ଛାଡ଼ ।” ଯୋନାଥନ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ଭାବେ ଧରି ରଖି କହିଲେ - “ମୁଁ ଛାଡ଼ିବି ନାହିଁ । କଣ କରିବ କର ।”

ଶଶୀ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ହାତ ଛାଡ଼ାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଚା କଲା । ଯୋନାଥନ୍ ହାତ ଛାଡିଦେଇ । ଲୁଗା ବଦଳାଇବାକୁ ଉପକ୍ରମ କଲେ । ଶଶୀ ଜଳଖିଆ ଇତ୍ୟାଦି ପରିବେଷଣକଲା । ଯୋନାଥନ୍ ଓ ପିଲାମାନେ ଟେବୁଲରେ ଆସି ବସିଲେ । ଉପଯୁକ୍ତ ପରିବେଷଣ ପରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ତୃପ୍ତ କରି ଶଶୀ ସାନ୍ଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣକୁ ପଠାଇଦେଲା । ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁ ଶଶୀ ହସ୍ତରୁ ପାନ ନେଇ ଆଉ ଥରେ ସେହି ସୁନ୍ଦର କୋମଳ ମୁଖକୁ ପ୍ରେମବିଭାର ନେତ୍ରରେ ଅନାଇଲେ । ତାପରେ ପିଲାମାନଙ୍କର ହାତଧରି ବାହାରକୁ ବାହିରିଗଲେ ।

ଆଜିକାଲି ଶଶୀର ପୂର୍ବ ଚେହେରା ଆହୁରୀ ସୁନ୍ଦର ହୋଇ ଉଠିଛି । କିନ୍ତୁ ଯୌବନ ସୁଲଭ ତରୁଣ ମାଧୁରୀ ବଦଳେ ବୟସ୍କ । ତରୁଣୀ ସୁଲଭ ଶାନ୍ତ, ଧୀର, ବିଚକ୍ଷଣ ଓ ବିବେକୀ ଦିଶୁଅଛି । ଶଶୀ ଖୁବ୍ ଅଳ୍ପ କଥା କହେ । ସଦା ଗମ୍ଭୀର କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ଅଲକ୍ଷରେ ସ୍ୱାମୀର ମୁଖକୁ ଅନାଏ, ଯୋନାଥନ୍ ଭାବନ୍ତି ବୋଧହୁଏ ସଂସାରରେ ତାଙ୍କଠାରୁ ଭାଗ୍ୟବାନ ଆଉ କେହି ନାହିଁ । ଶଶୀ ପରି କର୍ମକୁଶଳା ଗୁଣବତୀ ଓ ରୂପବତୀ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପାଇ ଯୋନାଥନ୍‌ଙ୍କ ମନ ଗଭୀର ପରିତୃପ୍ତିରେ ପୂରି ଆସେ ।

ଦିନେ ଦିନ ଗୋଟାକ ସମୟରେ ଯୋନାଥନ୍ ଅଫିସରୁ ଫେରି ତିନିଜଣ ବୃଦ୍ଧ ଅତିଥି ସହିତ ଗୃହରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଶଶୀ ଏଥିରେ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଉପରେ ଏତେ ଟିକେ ବିରକ୍ତ ନ ହୋଇ ଅତିଥି ତ୍ରୟଙ୍କର ଯଥାରୀତି ସତ୍କାର କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେମାନେ ବିଦାୟ ନେଲାପରେ ଯୋନାଥନ୍ ଶଶୀକୁ ପଚାରିଲେ - “ତିନି ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ କିପରି ଅନ୍ନ ହୋଇଗଲା ।” ଶଶୀ ସହାସ୍ୟ ବଦନରେ କହିଲା - “ତୁମର ସେ କାରବାର ଶିଖିବାକୁ ଇଛା ହେଲାଣି ଦେଖୁଛି । ମୋର ଲାଭତକ ଏଣିକି ମାରାପଡ଼ିବ ପରା !”

ଅଷ୍ଟମ ପଟ

ଲଲିତାର ବୟସ ବଢ଼ୁଚି । ବୟସ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବୁଦ୍ଧି ଓ ବିବେକ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ୁଚି । ଲଲିତାର ବୟସ ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୪ ବର୍ଷ । ସେ ତରୁଣୀ, ଯୁବତୀ । କୋମଳ ତାର ଦେହର ଗଠନ । ଦେହରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରଲହଡ଼ି । ମାତାପରି ସେ ଅତୁଳନୀୟ ସୁନ୍ଦରୀ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ

ଦେଖିବାକୁ ବେଶ୍ । ତା’ର ଯୌବନସୁଲଭ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ଲଜ୍ଜା ଅରୁଣିମ ମୁଖମଣ୍ଡଳ ବଡ଼ ସୁକୁମାର-। ଲଳିତା ଇଂରାଜୀ ସ୍କୁଲରେ ପଢେ଼ । ସବୁ ବିଷୟରେ ଶ୍ରେଣୀରେ ସେ ଉଚ୍ଚତମସ୍ଥାନ ଅଧିକାରକରୁଚି । ସ୍କୁଲର ଶିକ୍ଷୟତ୍ରୀମାନେ ତାକୁ ବଡ଼ ଆଦର କରନ୍ତି । ତାର ସ୍ୱଭାବ ଚରିତ୍ର ଶାନ୍ତ ଓ ଗମ୍ଭୀର । ମାତାପରି ସେ ବିଚକ୍ଷଣ ଅଥଚ ସୁଶୀଳ ଓ ନମ୍ର । ଲଳିତା ସିଲାଇ ଶିଖିଚି । ଗାନବାଦ୍ୟ ଶିଖିଚି । କୋକିଳପରି କଣ୍ଠ ମଧୁର ଓ ଅନୁପମ । ମାତାଠାରୁ ସୁଶିକ୍ଷାପାଇ ସର୍ବୋପରି ସେ ଗୃହ କର୍ମରେ ପାରଦର୍ଶନୀ ।

ନବମ ପଟ

ସଂସାରରେ କିଏ କାହାର ? ଯୋନାଥନ୍‌ର ବିପୁଳ‬‬ ସ୍ନେହ, ଗଭୀର ପ୍ରେମ, ହୃଦୟର ସମସ୍ତ ଅକପଟ ପୂଜା ଶଶୀକୁ ଆବଦ୍ଧ କରି ରଖିପାରିଲା ନାହିଁ । ଆଜି ଶଶୀ ମୃତ୍ୟୁ ଶଯ୍ୟାଗତା । ଦିନ ନାହିଁ, ରାତ୍ରି ନାହିଁ, ଅକ୍ଳାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମରେ ଯୋନାଥନ କ୍ଷୀଣ ହେଲେଣି । ଅଜସ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ ହେଲେଣି । କିନ୍ତୁ ଦିନ ପରେ ଦିନ ଯାଉଛି । ଶଶୀର ଅବସ୍ଥା ଭୟଙ୍କର । ଯୋନାଥ୍ ବୁଝିଲେ ଆଉ ଆଶା ରଖି ହେବନି । ଅନନ୍ୟୋପାୟ ହୋଇ ବୀରବାବୁଙ୍କୁ ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ କରି ଡାକି ପଠାଇଲେ । ବୀର ଶୁଣି ବିଳମ୍ୱ ନ କରି ଆସିଲେ ।

ଦିବା ଦ୍ୱିପ୍ରହର । ଯେଉଁ ଘରେ ଶଶୀ ଶଯ୍ୟାଗତା ସେଠାରେ ବୀର ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୁଲ୍ ବଦନୀ ଆସି ପାଦଦେଲେ । ପାଠକ ମହାଶୟ, ଥରେ ସେହି ଘରର ଅବସ୍ଥା ଦେଖିବାକୁ ଇଛା କରନ୍ତି କି ? ତେବେ ଆସନ୍ତୁ, ବୀରବାବୁ ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ଗୃହ ପ୍ରବେଶ

କରନ୍ତୁ ।

ପ୍ରକୋଷ୍ଠଟି ଆୟତନରେ ବଡ଼; କିନ୍ତୁ ବାୟୁ ଚଳାଚଳ ପକ୍ଷରେ ତେତେ ସୁବିଧା ନାହିଁ । କଲିକତାର ଅନେକଘର ଏହିପରି । ଗୃହରେ ରୋଗୀର ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ବସ୍ତୁ ଛଡ଼ା ପ୍ରାୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ନାହିଁ । ଗୃହର ଏକପାର୍ଶ୍ୱରେ ପଲଙ୍କ ଉପରେ ଶଶୀ ଶଯ୍ୟାଶାୟନୀ । ଅଙ୍ଗ ପାଣ୍ଡୁର ଦିଶୁଛି । ଦେହ ଅସ୍ଥିସାର । ମୁଖ ବଡ଼ ମିଳନ । ମୁହଁରେ ବେଦନର ଚିହ୍ନ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅଙ୍କିତ । ଚକ୍ଷୁ ଅର୍ଦ୍ଧମୁଦ୍ରିତ; କିନ୍ତୁ ଭାବହୀନ । ପ୍ରଶାନ୍ତ ଲାଲଟରେ କାଳିମାର ରେଖା ପଡ଼ିଲାଣି ।

ବୀରବାବୁ ବିସ୍ମିତ ଭାବରେ ଚାହିଁ ରହିଲେ । ଏହି ସେହି ମୁଖ; ଏକ ସମୟରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଲୀଳାଭୂମି ଥିଲା । ଏହି ସେହି ମୁଖ ଯାହା ଦେଖି ଜଗନ୍ନାଥ ମୋହିତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ସେହି ମୁଖ ଲଲିତାର ଆଦରିଣୀ ଜନନୀର ପ୍ରଶାନ୍ତ ଗମ୍ଭୀର,କରୁଣ ମୋହନ ମୁଖ । ଶଶୀର ଚେତନା ନ ଥାଏ । ଏକ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଯୋନାଥନ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଲଳିତା, ପାଦ ନିକଟରେ ହେମ । ନିକଟରେ ଚୌକି ଉପରେ ବିନୋଦ । ଶଶୀର ଅବସ୍ଥା ଖରାପ ହେବାର ଶୁଣି ବିନୋଦ ତାହାଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ଏବଂ ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଥରେ ଦୁଇଥର ଆସିଲେଣି । ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁ ଅତିରିକ୍ତ ଦୁଃଖରେ ଆତ୍ମହରା । ତାହାଙ୍କର ଭଦ୍ରାଭଦ୍ର ବିଚାର ନାହିଁ । ଏତେବେଳେ ସହାନୁଭୂତିକାରୀକୁ ସେ ପରମ ମିତ୍ର ମନେ କରୁଅଛନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ବିନୋଦ ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦ୍ୱାର ତାଙ୍କର ଅବାରିତ । ବିନୋଦ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଣପଣେ ସାହାଯ୍ୟ କରି ବନ୍ଧୁତ୍ୱର ପରିଚୟ ଦେଉ ଅଛନ୍ତି । ବିନୋଦର ଗୁଣାବଳୀରେ ଯୋନାଥନ୍ ବାବୁ

ପରମ ପ୍ରୀତ ଏବଂ ଲଳିତା ମୁଗ୍‌ଧ ।

ଲଳିତାର ଦୁଃଖ ଅପରିସୀମ । ତାହାର ମାତୃଭକ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ମାତାର ଦାରୁଣ ଅବସ୍ଥା ସାତିଶୟ କଷ୍ଟକର ବୋଧହେଲା । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ମାତାର ପରମ ପବିତ୍ର ଗମ୍ଭୀର ସ୍ୱଭାବର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ସେ ମୁଗ୍‌ଧ ହୋଇ ତାହାଙ୍କୁ ଦେବୀତୁଲ୍ୟ ପୂଜା କରୁଥିଲା । ତାହାର ମାଆ କୋଟିକରେ ଗୋଟିଏ । ସେ ସର୍ବଦୁଃଖହାରିଣୀ ଜନନୀର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁଖମଣ୍ଡଳ ଆଜି ବିବର୍ଣ୍ଣ, ଜ୍ୟୋତିହୀନ । ଚକ୍ଷୁରେ କଟାକ୍ଷ ନାହିଁ । ଶରୀର ଚେତନାହୀନ । ପାଖରେ ବସି ଲଳିତା ରୋଦନ କରୁଅଛି ଏବଂ ନାନା କଥା ଭାବୁଅଛି । ତା ମାଆର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି କଥା ଆଜି ତା ମନେ ପଡୁଛି । ପିଲାକାଳୁ ମାଆ କିପରି ସେମାନଙ୍କୁ ଲାଳନ ପାଳନ କରୁଥିଲା, କେତେ କଷ୍ଟ ସହି, କେତେ ରାତ୍ରି ଅନିଦ୍ରା ହୋଇ ସେମାନଙ୍କର ସେବା କରିଅଛି । କାହାର ସାମାନ୍ୟ ପୀଡ଼ା ହେବାମାତ୍ରେ ମାଆର ଭାବନାର ଅନ୍ତ ନଥାଏ । ଦିବାରାତ୍ର ଯତ୍ନ, ଅକ୍ଳାନ୍ତ ସେବା ଲଳିତା ଗୋଟିକ ପରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ମରଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସବୁ ପୂର୍ବ ଘଟଣା ଆଜି ଅତି ଅତର୍କିତ ଭାବରେ ମନେ ପଡ଼ୁଛି । ତା’ର ଚକ୍ଷୁ ସମକ୍ଷରେ ଅଗଣିତ ପୂର୍ବ ସ୍ମୃତି ଚିତ୍ରିତ ପଟପରି ଭାସିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଲଳିତାର କୋମଳ ହୃଦୟ ଦୁଃଖରେ କାତର ହେଲା । ସେ ବୁଝିପାରିଚି ମାଆର ଜୀବନ ଆଉ ଅଳ୍ପମାତ୍ର ବାକି ଅଛି । ତଥାପି ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଉପରେ ତା’ର ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ । ସେ ମଙ୍ଗଳମୟ, ଯାହା କରିବେ ତା ସେ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭାବି ବହିନେଇ ପାରିବ ।

ଏପରି ଦୁଃସମୟରେ ବିନୋଦର ଆଦର ଓ ଯତ୍ନ ଲଳିତାର ଆଖିରେ ବଡ଼ ମହତ୍ ବୋଧ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ବିନୋଦ ସେମାନଙ୍କର କିଏ ସେ ? ତଥାପି ଦିନ ନାହିଁ, ରାତି ନାହିଁ ଅକ୍ଳାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ କରି ସେ ଲଳିତାର ମାଆଙ୍କ ସେବା କରୁଅଛନ୍ତି । ନିତାନ୍ତ ପର ହୋଇ ସୁଦ୍ଧା ବିନା ଆହ୍ୱାନରେ ସ୍ୱଇଚ୍ଛାରେ ବିନୋଦ ଅତି ଅକାତରଭାବେ ସେବା କରୁଛନ୍ତି । ଉଚ୍ଚମନା ବାଳିକା ଏହି ଅପରିଚିତ ଯୁବକର ମହତ୍ ଭାବକୁ ହୃଦୟଭରି ପୂଜା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ବିନୋଦ ତାହାର ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେବତୁଲ୍ୟ ଅତି ଉଚ୍ଚ ହୋଇ ଉଠିଲେ । ସେହି ପରୋପକାରୀ ବିନୋଦ ସମ୍ମୁଖରେ ଲଳିତା ଆଜି ଦୁଃଖରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଲଜ୍ଜାଶୂନ୍ୟା, ନିରାଭରଣା । ସେ କାତର ହୋଇ କେବଳ ରୋଦନ କରୁଅଛି । ବୀର ଓ ତାହାଙ୍କର ସ୍ତ୍ରୀ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ।

ବୀର ଅନାଇ ଦେଖିଲେ, ପଲଙ୍କ ଉପରେ ସ୍ନେହମୟୀ ଶଶୀ ଅତି ଅବଶ ଭାବରେ ପଡ଼ି ରହିଛି । ତାଙ୍କର ମନେପଡ଼ିଲା - ଏଇ ଶଶୀ, ଯାହାକୁ ବହୁ ବର୍ଷ ତଳେ ତା’ ମାଆର ମୃତଦେହ ନିକଟରୁ ଆଦର ଯତ୍ନ କରି ଘରକୁ ଆଣିଥିଲେ । ସେହି ସୁନ୍ଦରୀ ଗୋପାଳ ବାଳିକା ଆଜି ମୃତ୍ୟୁଶଯ୍ୟାଶୟିନୀ-। ବୀରବାବୁଙ୍କ ଚକ୍ଷୁ ଲୋତକପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଉଠିଲା । ଲଳିତା ମୁଖ ଉଠାଇ ମାତୁଳ ଓ ମାତୁଳାଣୀଙ୍କୁ ଅନାଇଲା । ଏହି ସେହି ବୀରମାମୁଁ, ଯାହାର ମହତ୍ ଗୁଣାବଳୀ ଆଉ ଧର୍ମପ୍ରିୟତା ଗଳ୍ପଛଳରେ ବାରମ୍ୱାର ମାତାନିକଟରୁ ସେ ଶୁଣିଥିଲା । ଲଳିତାର କୌତୂହଳୀ ଆଖି ମାମୁଁଙ୍କ ମୁହଁରେ ନିବିଷ୍ଟ ହେଲା । କୃଷ୍ଣକାୟ ପ୍ରୌଢ଼ ବ୍ୟକ୍ତି । ମୁଖଟିରେ ଯୁଗଯୁଗର ବ୍ୟଥିତ ଗ୍ଳାନି ଓ ଗଭୀର ଦୁଃଖର ଭାବ ସ୍ପଷ୍ଟ ।

ଯୋନାଥନ୍ ଚାହିଁଲେ । ବୀରଙ୍କୁ ଦେଖିଲା ମାତ୍ରେ ତାଙ୍କର ଶୋକାବେଗ କୋଟିଗୁଣରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ହେଲା । ବହୁ ପୁରୁଣାସ୍ମୃତି ନିମିଷକରେ ହୃଦୟରେ ଜାଗି ଉଠିଲା । ଯୋନାଥନ୍ ଗଭୀର ଦୁଃଖରେ ବୟସର ତାରତମ୍ୟ ଭୁଲିଗଲେ ଓ ପାଗଳ ପରି ଅଧୀର ହୋଇ ବୀରବାବୁଙ୍କୁ କୁଣ୍ଢାଇ ପକାଇ କହିଲେ - “ବୀର ଭାଇ, ମୋର ସବୁ ସରିଗଲା ।” ସତେ ଯେପରି ହୃଦୟର ଅନାମିତ କେଉଁ ଅନ୍ତଃସ୍ଥଳରୁ ଏଇ କେତୋଟି କଥା ବାହାରି ଆସିଲା । ବାଳକପରି କରୁଣଭାବରେ ସେ କାନ୍ଦି ଉଠିଲେ । ବୀର ମଧ୍ୟ କାନ୍ଦିଲେ । ତାହାଙ୍କର ଦୃଢ଼ ହୃଦୟ ବିଚଳିତ ହୋଇ ଉଠିଲା । ଗୁଲ୍ ବଦନୀ ଶୋକରେ ଅଧୀରା ହୋଇ ବିଛଣା ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବସି- ପଡ଼ିଲେ । ଲଳିତା ସମ୍ଭାଳି ପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ ଚିତ୍କାର କରି କାନ୍ଦିଉଠିଲା ।

ବୀର ଶଶୀର ଶଯ୍ୟା ପାଖକୁ ଲାଗି ଆସିଲେ । “ଶଶୀ, ଶଶୀ” ବୋଲି ଆକୁଳ ଭାବରେ କେତେ ଡାକିଲେ । ଦେହରେ ହାତମାରି ହଲାଇଲେ; କିନ୍ତୁ ଶଶୀର ଜବାବ୍ ନାହିଁ । ସେ ଦୃଷ୍ଟିରେ କୌଣସି ଜୀବନ୍ତ ଭାବ ନାହିଁ । ବୀର ଆଉଁଷିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେ ଜାଣିପାରିଲେ ଶଶୀର ଏହା ଅନ୍ତିମ ଶୟନ । ତାହାଙ୍କ ହୃଦୟ କୋହରେ ପୂରି ଉଠିଲା । ସେ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ନିକ୍ଷେପ କରି ବିଛଣାରେ ବସିପଡ଼ିଲେ ।

କାହାର ମୁହଁରେ କଥା ନାହିଁ । ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ବିତିଗଲା । ଡାକ୍ତର ବାବୁ ଆସିଲେ । ଅତି ଚଞ୍ଚଳ ଭାବରେ ରୋଗୀକୁ ପରୀକ୍ଷା କରିନେଲେ । ତାହାଙ୍କ ମୁହଁରେ ନୈରାଶ୍ୟର ରେଖା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଉଠିଲା । ଅତି ବ୍ୟଗ୍ରଭାବରେ ଯୋନାଥନ୍ ଓ ବୀରଙ୍କୁ ଅନାଇଲେ । ବ୍ୟାଗ୍ ଫିଟାଇ ଗୋଟାଏ ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଦେଲେ । ନୀରବରେ ଦୁଇ ମିନିଟ୍ ମଧ୍ୟରେ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହେଲା । ଡାକ୍ତର ମୁହୂର୍ତ୍ତେକାଳ ଭୂଇଁକୁ ଚାହିଁଲେ । ଅତି କଠୋର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ତାହାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ । ଅତି କରୁଣ ଓ ନିଷ୍ଠୁର କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ପରୀକ୍ଷା । ସେ କିପରି ତାହା ସାଧନ କରିବେ । ଆଉ ଏକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମୁଖ ଉଠାଇଲେ । ପୁଣି ମାଟିକୁ ଚାହିଁ ରହି କ’ଣ ଚିନ୍ତା କଲେ । ଯେତେହେଲେ ବି ସେ ମନୁଷ୍ୟ । ଛ’ ବର୍ଷ ମେଡିକାଲରେ ପଢ଼ି ଚାରିବର୍ଷ କାଳ ଶବ ବ୍ୟବଚ୍ଛେଦ କରିଥିଲେ ବି ତାଙ୍କର ହାତ ଅଚଳ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ଆଜି ଏତେବଡ଼ ଗୁରୁତର କଥା । ମୁହୂର୍ତ୍ତକମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ନିଷ୍ଠୁରତା ସହ କିପରି ବ୍ୟକୁଳିତ ଅର୍ଦ୍ଧ-ପାଗଳ ଯୋନାଥନ୍‌କୁ ଏକଥା କହିବେ । କିପରି ବା ସେହି ସୁକୁମାରୀ ବାଳିକାର କୋମଳ ହୃଦୟରେ ବଜ୍ରକଠିନ ଆଘାତ ଦେବେ ! ମୁଖ ଉଠାଇ ଡାକ୍ତରବାବୁ ସ୍ଥିର- ଭାବରେ ଯୋନାଥନ୍‌ର ଦୁଷ୍ଟିରେ ସ୍ୱ ଦୁଷ୍ଟି ନିବଦ୍ଧ କଲେ । ପରମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଗମ୍ଭୀର ଭାବଶୂନ୍ୟ ବଦନରେ ନିର୍ବିକାର ଭାବରେ କହିଲେ - “ଯୋନାଥନ୍‌ବାବୁ, ଆପଣଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ଆଶା ଆଦୌ ନାହିଁ । ତାହାଙ୍କ ପାଇଁ ପାରୁପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯତ୍ନ ହେଲା; ମାତ୍ର ଆଉ ଯତ୍ନ କରିବା ବୃଥା ।”

ଡାକ୍ତର ସ୍ୱକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଶେଷ କଲେ ଓ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ କକ୍ଷ ତ୍ୟାଗକଲେ । ଲଳିତାର କାନରେ ସେହି ବିଦାୟକାଳୀନ ବାଣୀ ବାରମ୍ୱାର ଅତି ଭୟଙ୍କର ଭାବରେ ପ୍ରତିଧ୍ୱନିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ହତଜ୍ଞାନ ହୋଇ ଖଟ ଉପରୁ ତଳେ କଚାଡ଼ି ହୋଇ ପଡ଼ିଲା । ଉନ୍ମାଦିନୀ ପରି ପ୍ରଳାପ କରି ସେହିଠାରେ ନିସ୍ତେଜ ଭାବରେ ପଡ଼ି ରହିଲା ।

ଯୋନାଥନ୍ ଓ ବୀର ପଥର ପରି ନିର୍ବାକ ଓ ନିଶ୍ଚଳ । ଶୂନ୍ୟ ବିଷାଦଭରା ଦୃଷ୍ଟିରେ ପାଗଳପରି ଯୋନାଥନ୍ କହି ଉଠିଲେ - “ଆହା, ସମସ୍ତେ ମର ।” ତାହାଙ୍କର ଆଉ ବାକ୍ୟ ସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ହେଲା ନାହିଁ । ସେ ଶଶୀର ପଦତଳେ ପଡ଼ି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ । “ଶଶୀ, ଶଶୀ ତୋ ବଦଳି ମୁଁ ମରେ ।” ଆଉ କହିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଗଭୀର ଦୁଃଖ ତାଙ୍କର କଣ୍ଠ ରୁଦ୍ଧ କଲା । ସେଠାରୁ ସେ ଉଠି ଆସିଲେ । ଦୁଇ ହାତରେ ଶଶୀର ମସ୍ତକ ଉଠାଇ ଚୁମ୍ୱନ କଲେ । ଏହା ତାହାଙ୍କର ଶେଷ ଚମ୍ୱନ । ଆଜି ତାଙ୍କର ଲଜ୍ଜା ନାହିଁ । ସେ ଅତି ନିବିଷ୍ଟ ଭାବରେ ସେହି ଆସନ୍ନ ମୃତ୍ୟୁମୁଖକୁ ଚାହିଁ ରହିଲେ । ଆଜି ସେ ନଈର ଏପାଖରେ, ଆଉ ଶଶୀ ଆର କୂଳରେ । ଉଭୟଙ୍କ ମଝିରେ ଭୟଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁନଦୀ । ତାହାଙ୍କ ଶଶୀ ଅଳ୍ପ ସମୟ ପରେ ଆଉ ଜୀବନରେ ରହିବନି । ସେହି ସୁନ୍ଦର ଢଳଢଳ ମୁହଁ ଚିରକାଳ ପାଇଁ ଆଖିଆଗରୁ ଲୁଚି ଯିବ । ସବୁଦିନ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ଶୂନ୍ୟ ରହିବ, ଗୃହ ଅନ୍ଧାକର ହେବ । କନ୍ୟାତ୍ରୟ ମାତୃହୀନ ହେବେ । ଏ କଥା ଲେଖକର ବର୍ଣ୍ଣନୀୟ ନୁହେଁ - ଅନୁଭବୀ ମାତ୍ର ଜାଣେ । ସେ ଉନ୍ମାଦ ରୋଗୀ ତୁଲ୍ୟ ଶଶୀର ମସ୍ତକ ଉପାଧାନରେ ନ୍ୟସ୍ତକରି ସେ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ତ୍ୟାଗ କରିଗଲେ । ତାହାଙ୍କର ସହ୍ୟ ହେଲା ନାହିଁ । ବୀର ଶଶୀର ଶଯ୍ୟା ପାଖରେ ବସି ରହିଲେ । ଗୁଲ୍‌ବଦନୀ ଉଠିଯାଇ ମୂର୍ଚ୍ଛାଗତା ଲଳିତାର ମୁଣ୍ଡରେ ପାଣି ମାରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବିନୋଦ ପଙ୍ଖା କଲେ ।

କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ଲଳିତା ଚେତନା ଲାଭ କରି ମା’ଲୋ କହି କାନ୍ଦିଉଠିଲା । ହେମ ଓ ବନ ଆର ଘରେ ବିନି ନିକଟରେ ଥିଲେ । ଲଳିତାର କ୍ରନ୍ଦନ ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ଧାଇଁ ଆସି ଦେଖିଲେ - ଘରେ ପିତା ନାହାନ୍ତି; ଅଛନ୍ତି ଅପରିଚିତ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଜଣେ ଭଦ୍ରମହିଳା । ସେମାନେ ଦୁଃଖରେ କାତର । ଏଣେ ଲଜ୍ଜାରେ କିଛି ପଚାରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । ମାତାର ଶଯ୍ୟା ପାଖରେ ବସି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ-। ଲଳିତା ଆହୁରି ଜୋର୍‌ରେ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା । ତାହାର କର୍ଣ୍ଣକୁହରରେ “ଆଉ ବଞ୍ଚିବାର ଆଶା ନାହିଁ” - ଏହି କଥାଟି ଯେପରି ବାରମ୍ୱାର ପ୍ରତିଧ୍ୱନିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଦେଖିଲା, ସାରା ଜଗତରେ ସତେ ଯେପରି ତା’ ପାଇଁ ଭରି ରହିଚି ଅସହାୟ ଶୂନ୍ୟତା । ସେ କାନ୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ଅନାଇଲା - ସେଠାରେ ଯେପରି ଲେଖାହୋଇଚି - ମା ତାର ଆଉ ବଞ୍ଚିବ ନାହିଁ । ମାତାର ନିଷ୍ପ୍ରଭ ମୁଖକୁ ଲଳିତା ଅନେଇଲା । ସେଠି ସେ ଦେଖିଲା ମରଣର କୃଷ୍ଣଛାୟା ସେ ମୁହଁକୁ ଢାଙ୍କି ରଖିଚି । ଲଳିତାକୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ ଅନ୍ଧକାର ଦେଖାଗଲା । ତାହାର ମୁଣ୍ଡ ଘୂରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ଭୂମିରେ ପଡ଼ି ଚିତ୍କାର କରି କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ସଂଧ୍ୟା ହୋଇ ଆସିଲା । କ୍ରମେ ରାତି ହେଲା । ଦାଣ୍ଡଘରେ ଯୋନାଥନ୍‌ବାବୁ ଭୂମି ଉପରେ ଲମ୍ୱ ହୋଇ ପଡ଼ିଚନ୍ତି । ବିନୋଦ କେତେ ବୁଝାଇଲେଣି । ବୀର ମଧ୍ୟ ଆସି ବୁଝାଇଲେ । କିନ୍ତୁ ସେ ବୁଝିଲେ ନାହିଁ । କେବଳ ଗୋଟାଏ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଶବ୍ଦ ସହିତ ଘନଘନ ଦୀର୍ଘ-ଶ୍ୱାସ ବହିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଆଜି ତାଙ୍କର ଶରୀର ଅତି ଭୟଂକର ଦେଖାଯାଉଚି । ଚବିଶ ଘଣ୍ଟା ଗତ ହୋଇଥିଲେ ବି ସେ ଅନ୍ନ ଜଳ ସ୍ପର୍ଶ କରି ନାହାନ୍ତି । ରାତି ବାରଟା ବେଳେ ବିନି ଚାହା ଆଣି ଦେଲା । ସେ ତାହାକୁ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲେନାହିଁ ।

ବୀର ଆସିଲେ । ଯୋନାଥନ୍‌କୁ ଭୂମିରୁ ଉଠାଇବାକୁ ଅନେକ ଯତ୍ନ କଲେ; କିନ୍ତୁ ସେ ଉଠିଲେ ନାହିଁ-। ଚାହା ଖାଇବାକୁ କେତେ ଅନୁରୋଧ କଲେ । କିନ୍ତୁ ଯେ ନାଥନ୍ କୌଣସି କଥା ଯେପରି ଶୁଣିପାରୁ ନଥାନ୍ତି । ଶେଷକୁ ବୀର କହିଲେ - “ଭାଇ, ମା’ଟି ତାର ପିଲାଛୁଆଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଯାଉଚି । ତୁମ୍ଭେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଅନାଇବ ନାହିଁ; ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମ୍ଭବିନା ସେମାନଙ୍କର କିଏ ଅଛି ?”

ଏକଥା ଯୋନାଥନ୍‌ର ହୃଦୟରେ ଦାରୁଣ ଆଘାତ କଲା । ସେ ଆସ୍ତେ ଭୂମିରୁ ଉଠିଲେ । ଆଖି ଫୁଲି ଯାଇଚି । ମୁହଁ ଦିଶୁଛି ଭୟଂକର । ସତେ ଯେପରି ଯୋନାଥନ୍ ହଠାତ୍ ଦଶବର୍ଷ ଅଧିକ ବୃଦ୍ଧ ହୋଇ ପଡ଼ିଚନ୍ତି । ଯୋନାଥନ୍ କୌଣସିମତେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଚାହା ଟିକିଏ ପିଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ-। ସବୁ କିନ୍ତୁ ଶେଷ କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । ହଠାତ୍ ସେ ଉନ୍ମତ୍ତ ମତୁଆଳ ପରି ଶଶୀର ଶଯ୍ୟା ପାଖକୁ ଧାଇଁଗଲେ । ଶୂନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପ୍ରିୟତମାର ମୁଖକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କଲେ । ଦୁଇ ବାହୁରେ ଶଶୀକୁ ଦୃଢ଼ଭାବରେ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ରହିଲେ । ଆଉ ସେଠାରୁ ଉଠିଲେ ନାହିଁ କି କଥା କହିଲେ ନାହିଁ ।

ଘଣ୍ଟାଏ ବିତିଗଲା । ଦୁଇଘଣ୍ଟା ବିତିଗଲା । ଶଶୀର ଶ୍ୱାସ ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଆସିଲା । ହୃଦୟର ସ୍ପନ୍ଦନ ଶିଥିଳ ହୋଇ ଆସିଲା । ସେ ଚିରକାଳ ପାଇଁ ଇହଧାମ ତ୍ୟାଗ କଲା । ପତିରକୋଳରେ ସତୀର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା । ଅନ୍ତିମ ଶୟନରେ ସେ ସ୍ୱାମୀର କ୍ରୋଡ଼ରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲା । ଯୋନାଥନ୍ ବୁଝିପାରିଲେ - ଶଶୀ ଆଉ ନାହିଁ । ଘଡ଼ିକୁ ଅନାଇଲେ । ନଅଟା ବାଜି ପନ୍ଦର ମିନିଟ । ବୀରବାବୁଙ୍କୁ ଅତିକରୁଣ ଭାବରେ ଅନାଇଲେ । ସେ ମୁଖରେ ଏକ ଗଭୀର ପ୍ରଶାନ୍ତି । ସତେ ଯେପରି ସଂସାରର ଏଇ ସ୍ୱାଭାବିକ ଝଡ଼କୁ ସାମ୍ନା କରିବାକୁ ସେ ମୁହଁରେ ପୂରି ରହିଚି ଅଶେଷ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ।

ଗୁଲ୍‌ ବଦନୀ କାନ୍ଦି ଉଠିଲେ । ଲଳିତା ଭୂମିରୁ ଉଠିଆସି ପିତାଙ୍କୁ ଭରାଦେଇ ମୃତ ମାତୃ ଶବକୁ ବାରମ୍ୱାର ଚୁମ୍ୱନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ତାହାର ଆଖିରେ ଆଉ ଲୁହ ନଥିଲା । ସେ ଶୂନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପିତାଙ୍କ ମୁଖକୁ ଅନାଇ ବିକଟ ଶୁଷ୍କ ହାସ୍ୟରେ ଓଷ୍ଠାଧର ଈଷତ୍ ଭିନ୍ନ କରି କହିଲା “ଆଉ କାହିଁକି କାନ୍ଦିବି ବାବା, ମା’ ତ ନାହିଁ । ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଗଲା ପରା ! ଈଶ୍ୱର ଆମ ପ୍ରାର୍ଥନା ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ ।”

ପାଗଳଙ୍କ ପରି ଯୋନାଥନ୍ କହିଲେ - “ନାହିଁ ମା, ଈଶ୍ୱର ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ । ଆମ ଦୁଃଖ ଦେଖିଲେ ନାହିଁ । ତୁମ ମା’ଟିକୁ ନିଜପାଖକୁ ନେଇଗଲେ ।” ବନ ଓ ହେମ ଦୌଡ଼ି ଆସି ବାପାଙ୍କୁ କୁଣ୍ଢେଇ କାନ୍ଦିବାବୁ ଲାଗିଲେ । ଶୂନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଯୋନାଥନ୍ କନ୍ୟା ତ୍ରୟଙ୍କୁ ଅନାଇଁ ରହିଲେ । ବାଷ୍ପରୁଦ୍ଧ କଣ୍ଠରେ କହିଲେ - “ମାମାନେ, ତୁମ୍ଭେମାନେ ଆଜିଠାରୁ ଅନାଥ । ତୁମ୍ଭର ମା ନାହିଁ । ମାଆ ବୋଲି ଆଉ କାହାକୁ ଡାକି ପାରିବ ନାହିଁ । ତୁମ୍ଭର ଯତ୍ନ ନେବାକୁ ଆଉ ଦୁନିଆରେ କେହି ନାହିଁ । ମୁଁ ଆଜିଠାରୁ ଫକୀର, ମୋର ରତ୍ନ ହଜିଗଲା ।” ବନ ଓ ହେମ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ କାନ୍ଦିଉଠିଲେ । ଯୋନାଥନ୍ ପୁଣି ବୀରଙ୍କୁ ଅନାଇଁ କହିଲେ - “ଭାଇ, ତୁମର ସେଦିନ ରାତି କଥା ମନେ ଅଛି । ଶଶୀର ମାଆ ମରି ପଡ଼ିଥିଲେ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ମନେ କର, ସେଇ ଅନ୍ଧାର ରାତି । ମା ଝିଅଙ୍କର ସମାନ ଦଶା ହେଲା । ଭାଇ, ଅଳ୍ପଦିନ ପାଇଁ ମୋ କୁଟୀର ଆଲୋକିତ କରିବା ପାଇଁ ମୁଁ ଏ ସ୍ୱର୍ଗର ତାରା ଆଣିଥିଲି । ଏବେ ସେ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଗଲା । କାହିଁକି ଆଉ କାନ୍ଦିବି ? କାହାପାଇଁ ଆଉ କାନ୍ଦିବି ? ପୁଅ ମଲାପରେ ତ ଦାଉଦ ରାଜା କାନ୍ଦି ନଥିଲେ । ଆଉ କଣ ସତେ ଶଶୀ ଫେରି ଆସିବ ? କ’ଣ ପାଇଁ ତେବେ କାନ୍ଦିବି !” ଯୋନାଥନ୍ ବାଚାଳ ପରି ପ୍ରଳାପ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ, ଗୁଲ୍ ବଦନୀକୁ ଅନାଇଁ କହିଲେ - “ବୋଉଦି, ତୁମ ଋଣ ମୁଁ ଶୁଝି ପାରିବି ନାହିଁ । ତୁମେ ଓ ଭାଇ ମତେ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରୁ ବଞ୍ଚାଇଥିଲ । ସେତେବେଳେ ଏଇ ଶଶୀ ମୋର କେତେ ସେବା ଯତ୍ନ କରିଥିଲା । ମୋରି ହାତରେ ମରିବ ବୋଲି କ’ଣ ଏତେ ସେବା କରୁଥିଲା !”

ସମସ୍ତେ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ, କେବଳ ଲଳିତା ଘୋର ନୈରାଶ୍ୟ, ପ୍ରବଳ ଦୁଃଖ ଓ ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇ ମାଆର ମୁଖକୁ ନିରେଖି ଚାହିଁ ରହିଲା । କେତେ ଚୁମ୍ୱନ କଲା । କେବଳ “ଆଉ କାହିଁକିକାନ୍ଦିବି,ବାବା” - କହି ସୁଦ୍ଧା କୋହରେ ତାହାର ହୃଦୟ ଫାଟି ପଡ଼ୁଥିଲା । ବିନୋଦର ଚକ୍ଷୁରେ ମଧ୍ୟ ଲୁହ ଜକେଇ ଆସିଲା । ଏପରି ଘଟଣା ସେ ପୂର୍ବରୁ କେବେ ଦେଖି ନ ଥିଲା । ଲଳିତାର ଦୁଃଖ, ଲଳିତାର ଅଶ୍ରୁ ତା’ ପକ୍ଷରେ ବଡ଼ ଅସହ୍ୟ ହୋଇଉଠିଲା । ସେ ମର୍ମେ ମର୍ମେ ବେଦନା ଅନୁଭବ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ରାତ୍ରି ପ୍ରଭାତ ହେଲା, ବିନୋଦ ବାକ୍‌ସରୁ ଖୋଜି ଲୁଗା ଆଦି ବାହାର କଲା । ଯଥାରୀତି ସ୍ନାନାଦି କରାଇ ଫୁଲହାରରେ ସଜ୍ଜିତା ମୃତା ଶଶୀକୁ ବାକ୍‌ସ ମଧ୍ୟରେ ପୂରାଇଲେ । ନୀରବ ନିଶ୍ଚଳ ଭାବରେ ଲଳିତା ସବୁ ଦେଖିଲା । ତାହାର ହୃଦୟ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡ ହେଉଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେ ପ୍ରସ୍ତର ମୂର୍ତ୍ତି ପରି ସ୍ଥାଣୁ ପାଲଟି ଯାଇଥାଏ । ଶେଷକୁ ବାକ୍‌ସ ବନ୍ଦ ହେଲା । କଳାଗାଡ଼ିରେ ଥୁଆ ହେଲା । ଲଳିତାର ଧୈର୍ଯ୍ୟର ସୀମା ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହେଲା । ସେ ଛିନ୍ନମୂଳ ମହିରୁହ ପରି ଭୂମିରେ ପଡ଼ି ପୁନର୍ବାର ଅଚେତନ ହେଲା । ବିନୋଦ ବଡ଼ କାତର ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ଲଳିତାର ମସ୍ତକରେ ଜଳ ସେଚନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ବହୁକ୍ଷଣ ପରେ ଲଳିତାର ଚେତନା ହେଲା । ସେ ଦେଖିଲା ଯେ ସେ, ନିଜ ପ୍ରକୋଷ୍ଠର ଶଯ୍ୟା ଉପରେ ଶାୟିତା, ପାଖରେ ବିନୋଦ । ସେ ଚକ୍ଷୁ ମେଲାଇ କ୍ଷୀଣକଣ୍ଠରେ କହିଲା - “ମା କେଉଁଠି? ତାକୁ ନେଇଗଲେଣି ?” ବିନୋଦ ପାଖକୁ ଘୁଞ୍ଚିଆସି ଅତି ମୃଦୁ କୋମଳ ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରରେ କହିଲା - “ଲଳିତା, ମା ସ୍ୱର୍ଗରେ । ତୁମେ ଏଡ଼େ ଅଧୀର ହେଲେ ଚଳିବ କିପରି ?”

ଲଳିତା ବିନୋଦର ମୁଖକୁ ଅନାଇଲା । ଉଭୟର ଦୃଷ୍ଟି ମିଳନ ହେଲା । ଲଳିତା ଚିହ୍ନି ପାରିଲା ସେ ବିନୋଦ । ସେ ଚକ୍ଷୁ ମୁଦ୍ରିତ କଲା । ବିନୋଦ ଘୁଞ୍ଚିଆସି ଲଳିତାର କପାଳରେ ଚୁମ୍ୱନ କଲା । ଲଳିତା ସେ ଉଷ୍ମ ସ୍ପର୍ଶ ମାତ୍ର ଅନୁଭବ କଲା । ତାହାର ଭାବ ଓ ଉଷ୍ମତା ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅକ୍ଷମ । ବିନୋଦ ବାହାରକୁ ଗଲେ । ଲଳିତା ବିନୋଦ ପ୍ରଦତ୍ତ ଔଷଧ ଫଳରେ ନିଦ୍ରାଭିଭୂତ ହୋଇ ପଡ଼ିରହିଲା ।